Σπουδές Μόδας στην Ελλάδα: υπάρχουν ακαδημαϊκές επιλογές;
Η επικρατούσα άποψη μετά από μια γρήγορη αναζήτηση.
Η μόδα είναι πολλά περισσότερα από ρούχα. Είναι πολιτισμός, κοινωνική ταυτότητα και ένα ισχυρό εργαλείο αφήγησης. Αλλά αν θέλεις να τη σπουδάσεις σε πανεπιστημιακό επίπεδο στην Ελλάδα, οι επιλογές σου είναι περιορισμένες. Ποιες είναι οι ακαδημαϊκές διαδρομές που μπορεί να ακολουθήσει κάποιο άτομο στη χώρα μας;
🎓 Οι Ακαδημαϊκές Επιλογές Σήμερα
Αν ψάχνεις πανεπιστημιακά προγράμματα μόδας στην Ελλάδα, υπάρχουν μόνο δύο κρατικά ακαδημαϊκά ιδρύματα που προσφέρουν σχετικές σπουδές:
🏛 Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος (IHU) – Κιλκίς
📌 Τμήμα Δημιουργικού Σχεδιασμού & Ένδυσης
Το μοναδικό πανεπιστημιακό τμήμα αποκλειστικά για μόδα στη χώρα
Διδάσκει fashion design, τεχνολογία υφασμάτων και βιομηχανική παραγωγή
Έρευνα σε: Ψηφιακή μόδα, βιώσιμα υλικά, καινοτόμα υφάσματα
🏛 Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (AUEB)
📌 Προγράμματα σχετικά με τη βιώσιμη μόδα
📌 Πρόγραμμα κατάρτισης σε μάρκετινγκ και εμπόριο μόδας
Δεν υπάρχει αυτόνομο fashion τμήμα, αλλά γίνεται έρευνα στη βιωσιμότητα & επιχειρηματικότητα στη μόδα
Εστιάζει στη βιώσιμη ανάπτυξη, την ηθική παραγωγή και την κυκλική οικονομία στον χώρο της μόδας
🏫 Ιδιωτικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα & Κολλέγια
Αν θέλεις να σπουδάσεις μόδα στην Ελλάδα, εκτός από τα δημόσια πανεπιστήμια, μπορείς να βρεις προγράμματα σε ιδιωτικά ιδρύματα.
👗 Ιδιωτικά Κολλέγια & Σχολές Μόδας
📌 AKTO – Art & Design College
Προσφέρει Bachelor και Master σε συνεργασία με το Middlesex University (UK)
Ειδικότητες: Fashion Design, Fashion Styling, Visual Merchandising
📌 Veloudakis Fashion School
Εστιασμένο στη δημιουργία μόδας και την υψηλή ραπτική
Προγράμματα: Fashion Design, Pattern Making, Draping
📌 Pansik Fashion School
Προσφέρει προγράμματα στη μόδα με έμφαση στον σχεδιασμό και το fashion business
Εξειδικεύσεις: Styling, Fashion Management, Digital Fashion
📌 Mediterranean College
Προσφέρει Bachelor in Fashion Design & Communication σε συνεργασία με το University of Derby (UK)
Πρόγραμμα: Συνδυάζει τη δημιουργία μόδας και την επικοινωνία της, έμφαση στο marketing και τις θεμελιώδεις αρχές design.
Τα ιδιωτικά κολλέγια και σχολές μόδας προσφέρουν περισσότερες επιλογές, με προγράμματα που συνεργάζονται με πανεπιστήμια του εξωτερικού. Ωστόσο, δεν είναι αναγνωρισμένα ως ισότιμα με τα δημόσια πανεπιστήμια στην Ελλάδα.
💭 Τι Λείπει από τις Ακαδημαϊκές Σπουδές Μόδας στην Ελλάδα;
Παρά τις προσπάθειες που γίνονται, οι σπουδές μόδας στη χώρα μας παραμένουν περιορισμένες. Αυτά που λείπουν:
Fashion Studies ως αυτόνομος κλάδος.
Έρευνα σε ιστορία, κοινωνιολογία, κριτική μόδας και βιωσιμότητα.
Ισχυρότερες συνδέσεις με τη διεθνή σκηνή της μόδας.
✨ Η Δική Μου Ιστορία
Όταν άρχισα να ερευνώ τη μόδα, έψαχνα ακαδημαϊκές επιλογές στην Ελλάδα. Βρήκα μόνο περιορισμένες επιλογές – και σίγουρα όχι αυτό που φανταζόμουν. Δεν υπήρχε τότε ακαδημαϊκό πρόγραμμα οπότε επέλεξα ένα εξ αποστάσεως στο UniMarconi. Aναγκάστηκα να χτίσω τη γνώση μου μέσα από… άλλους δρόμους.
🎤 Κι έτσι γεννήθηκαν τα σεμινάρια και το Class στο fasfem.
Αν η μόδα είναι πολιτισμός, τότε γιατί δεν έχει τη θέση που της αξίζει στην εκπαίδευση;
🇬🇷 Η ακαδημαϊκή μόδα στην Ελλάδα είναι στα πρώτα της βήματα.
💬 Εσύ τι πιστεύεις; Θα σπούδαζες μόδα στην Ελλάδα ή… θα έφευγες για το εξωτερικό;
Έμμηνο-μη-παύση
La Loba. Αυτή με τα διορατικά γαλακτερά μάτια μιας μπαμπόγριας. Η παλαιά, η γνώστρια που είναι εντός μας. Το σπίτι της είναι το σημείο μέσα στο χρόνο όπου συναντιούνται το πνεύμα της γυναίκας και το πνεύμα της λύκαινας - το σημείο όπου η σκέψη και τα ένστικτα σμίγουν, όπου η βαθύτερη ζωή της γυναίκας τροφοδοτεί την κοσμική ζωή της..
Αφήνω το βιβλίο κάτω και κοιτώ την απεικόνιση μιας γυναίκας στην εμμηνόπαυση από την Anu D που ξέβρασε το ρεύμα των πρόσφατων αναζητήσεών μου στο διαδίκτυο. Δείχνει εξουθενωμένη ενώ κάθεται μπροστά σε έναν ανεμιστήρα προς αναζήτηση ανακούφισης. Παραδομένη στην ιδρωμένη ταλαιπωρία, ακουμπά στο χέρι της κι ατενίζει την περιστρεφόμενη έλικα να γεννά μια κάποια δροσιά. Άραγε τι κρύβεται μέσα στην ομίχλη του μυαλού της;
Μια εικόνα αναπάντεχα χρωματιστή αν αναλογιστούμε την πληθώρα των απεικονίσεων των εμμηνοπαυσιακών γυναικών στη σφαίρα του www. Τι σχέση αλήθεια έχουν αυτές οι εικόνες με τη La Loba, με τη γριά όπως την περιγράφει η Clarrissa Pincola Estés στο απόσπασμα από το βιβλίο της που διάβαζα πριν λίγο; Ποια είναι η άγρια γυναίκα που έχει κατακτήσει τη γνώση; Βλέπω ένα κάποιο θλιβερό απομεινάρι ή είναι ιδέα μου;Τι απέγινε το πνεύμα της λύκαινας;
Θυμάμαι την πρώτη φορά πριν μερικούς μήνες που ξύπνησα νομίζοντας ότι κάποιος με καταβρέχει με λάστιχο που φτύνει ζέστη…
Μια γρήγορη αναζήτηση στη κουζίνα μπροστά στο ανοιχτό παράθυρο, με ποτήρι παγάκια στο ένα χέρι και κινητό στο άλλο, με οδήγησε σε ένα quote της Germaine Greer για το φθινόπωρο της ζωής των γυναικών:
Autumn can be golden, milder and warmer than summer, and is the most productive season of the year.
…Το φθινόπωρο μπορεί να είναι χρυσαφένιο, πιο ήπιο και πιο ζεστό από το καλοκαίρι, και είναι η πιο παραγωγική εποχή του χρόνου…
Μάλιστα. Δεν είχα σκεφτεί ποτέ το φθινόπωρο με αυτόν τον τρόπο. Ούτε την εμμηνόπαυση φυσικά.
Το βιβλίο της Greer για την εμμηνόπαυση εκδόθηκε πρώτη φορά το 1991 - σκέφτομαι μια γυναίκα να τολμά να μιλά με αυτόν τον τρόπο για το θέμα στις αρχές των 90s. Το αντιπαραβάλω με την ανάμνηση της μητέρας μου και των φιλενάδων της να διανύουν αυτή τη φάση στη ζωή τους και μάλιστα αρκετά χρόνια μετά το 1991. Ιδρωμένες, να ξεφυσούν καρτερικά ανεβοκατεβάζοντας βεντάλιες και μιλώντας χαμηλόφωνα υπό τα περιπαιχτικά χαμογελάκια των συντρόφων τους. Εκνευρίζομαι. Και ζεσταίνομαι. Ξανά.
Σοβαρά τώρα, κάπως έτσι δεν εικονοποιούμε πολλές φορές τη λέξη εμμηνόπαυση; Γυναίκες που κοκκινίζουν, ασφυκτιούν μα δε μιλούν, κάνουν πως δε συμβαίνει, χαμογελούν μηχανικά ή πολλές φορές ξεσπούν σε γέλια μέχρι δακρύων στα πειράγματα που ξεστομίζουν αρσενικοί - κι όχι μόνο βέβαια - οικείοι τους για την ‘κλιμακτήριο’. Μόνο που τα δάκρυα τους δεν είναι ακριβώς δάκρυα χαράς…
Τα παγάκια δάκρυσαν κι αυτά στο ποτήρι μου, πάει η δροσιά. Το αφήνω στον πάγκο. ‘Κάπως πρέπει να υπάρχει ένα άλλο αφήγημα..’. Θα το βρω εκεί που συνήθως δίνεται χώρος γι αυτό που δεν ορίζεται ακόμη, για το μελλοντικό, για τις ιδέες. Στον χώρο της τέχνης.
Re - framing Menopause ο τίτλος του ερευνητικού προγράμματος στο UAL/London College of Communication που εξερευνά καλλιτεχνικές μεθοδολογίες για να επαναπροσδιορίσει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την εμμηνόπαυση. Ξεκίνησε από τις Beverly Carruthers και Jane Woollatt το 2016 με το φιλμ “In Plain Sight Unseen”και ακολούθησαν πολυάριθμα έργα τέχνης, εγκαταστάσεις και δρώμενα. Στο φιλμ παρουσιάζεται ένα τελετουργικό για την τελευταία μέρα της περιόδου. Δύο γυναίκες - φύλακες του νησιού Two Tree Island περπατούν μέσα στη φύση, κοντά σε τρεχούμενο νερό. Ανακαλύπτουν κόκκινο πανί και λευκά στρογγυλά βότσαλα ανάμεσα σε λάσπες. Αμίλητες τα καθαρίζουν και τα αφήνουν να στεγνώσουν στον ήλιο. Καθαρές κι εκείνες και λαμπερές διασχίζουν το νέο μονοπάτι.
Συνειδητοποίηση. Στη - δυτική τουλάχιστον που γνωρίζω - κουλτούρα μας υπάρχουν τελετουργικά και έθιμα γύρω από την έναρξη της περιόδου, το μηνιαίο κύκλο της, την εγκυμοσύνη, τη γέννα. Αυτό όμως το τελευταίο στάδιο της γυναικείας υπόστασης βρίσκεται κάπως εκτός της συζήτησης, σα να πρέπει να περνά απαρατήρητο. Ποιος ο λόγος να θρηνήσεις, να τιμήσεις και, γιατί όχι, να γιορτάσεις αυτό το κεφάλαιο της ζωής μιας γυναίκας; Ακόμα κι εμένα μου φαίνεται δύσκολο να τον αντιληφθώ..
Αφουγκράζομαι την ησυχία, νιώθω καλύτερα, έχει περάσει η επίδραση του φουντώματος. Είναι το μυαλό μου τώρα που έχει πάρει φωτιά. Αλήθεια μου συμβαίνει αυτό; Μήπως είναι λίγο νωρίς; Πρέπει να κλείσω ραντεβού για εξετάσεις, πότε ήταν η τελευταία περίοδος είπαμε; Πού έχω τις βεντάλιες; Να χαρίσω κάτι μωρουδιακά που κανείς δεν ξέρει - ή μήπως ξέρει; - για ποιο λόγο φυλάω ακόμα στην αποθήκη… Δηλαδή τι άλλο να περιμένω;
‘Ξέρεις κάτι;’ Φυσικά και μιλάω μόνη μου.
‘Θα ετοιμάσω long read γι αυτό στο fasfem. NAI. Αυτό θα κάνω. Και θα κλείσω ραντεβού με το γυναικολόγο μου.’
Νευροενδοκρινική μετάβαση.
Αυτός διαβάζω είναι ο σύγχρονος ορισμός της εμμηνόπαυσης. Η οποία μπορεί να έρθει ακολουθώντας ένα κάποιο πρωτόκολλο συμπεριφοράς και να αφήσει φωνητικό πριν χτυπήσει το κουδούνι - αυθόρμητη εμμηνόπαυση λόγω ηλικίας. Μπορεί όμως και να καταφθάσει σίφουνας πριν την ώρα της και να ορμήσει άξαφνα - τεχνητή εμμηνόπαυση λόγω υστερεκτομής, χημειοθεραπείας ή φυλομετάβασης. Σε κάθε περίπτωση πάντως η οριστική παύση ολοκληρώνεται σε βάθος χρόνων και τα συμπτώματα που κυρίως κάνουν αντιληπτή την άφιξη της είναι νευρολογικής φύσης. Ο κατάλογος μακροσκελής, τον φαντάζομαι να ξετυλίγεται σαν πάπυρος που φτάνει μέχρι το πάτωμα:
νυχτερινή εφίδρωση
φουντώματα
εμβοές
απώλεια μαλλιών
ταχυκαρδίες
επώδυνο σεξ
προβλήματα με την ουροδόχο κύστη
εξάντληση
δυσκαμψία αρθρώσεων
κενά μνήμης
θόλωμα σκέψης
θόλωμα σκέψης
θ. ο. λ. ω. μα. σκ. εεεε ψης……
Τι ήθελα να γράψω;)
A ναι. Πρόκειται δηλαδή για ένα τεράστιας σημασίας για το γυναικείο οργανισμό μεταβατικό στάδιο. Η ορμονική μετάβαση και οι επιπτώσεις της ομοιάζουν σε ένταση με εκείνες της εφηβείας και της εγκυμοσύνης Υπάρχει όμως η αντίστοιχη αναγνώριση από την επιστημονική κοινότητα ως κάτι παρόμοιας σημασίας; Καθώς ψάχνω ανάμεσα σε επιστημονικά άρθρα και δεδομένα τα νερά θολώνουν σαν τις σκέψεις μου τελευταία.
H Google όπως πάντα ‘αφουγκράστηκε’ την ανάγκη μου για πληροφορία κι άρχισε να μου εμφανίζει τις πρόσφατες δημοσιεύσεις για την προεμμηνόπαυση και την εμμηνόπαυση. Ω ναι. Η λέξη ΜENOPAUSE τρεντάρει αρκετά πια. Η ποπ κουλτούρα παγκοσμίως έχει αποφασίσει πως ήρθε η στιγμή
να ξετυλίξει κι αυτό το κουβαράκι από το κουτί με τα είδη γυναικείας κοπτοραπτικής που κρύβαμε στα συρτάρια εδώ και αιώνες…
Αποφασίζω πως αξίζει τον κόπο να περιπλανηθούμε και να γνωρίσουμε τις - γυναικείες ως επί το πλείστον - φωνές που έχουν υψωθεί τελευταία. (Σε αυτό το σημείο να πω ότι έχουμε δρόμο, οπότε γεμάτη κούπα με καφέ/τσάι και διάφορα σνακ κρίνονται απαραίτητα;)
Πρώτη πρώτη εμφανίζεται - φυσικά - η Oprah. Πάνε δυο χρόνοια τώρα που κάθησε αναπαυτικά στις ντιζαινάτες πολυθρονίτσες της με τις κολλητές της Drew και Maria καθώς και κάποιες επιστημόνισσες για να κουβεντιάσουν το θέμα. Μάλιστα από την κουβέντα αυτή προέκυψε και ένας χρήσιμος οδηγός με συμβουλές, επιστημονικά δεδομένα δοσμένα με κατανοητό τρόπο, και - βεβαίως βεβαίως - προϊόντα. Όλα μέσα από το, sexy επικοινωνιακά, πρίσμα του Oprah Daily:
Και γράφοντας για sexy..η επόμενη φωτεινή πινακίδα αναβοσβήνει και με καλεί.
Sex, Myths and the Menopause
Το 2021 η τηλεπαρουσιάστρια Davina Mc Call αποφασίζει να καταγράψει την εμπειρία της περιεμμηνόπαυσής της on camera. Καθώς ανaτρέχει στο προσωπικό της βίωμα γίνεται όλο και περισσότερο εμφανές πως το θέμα των ημερών ουσιαστικά είναι η HRT (hormonal replacement therapy) ή αλλιώς η ορμονική υποκατάσταση των γυναικών ως θεραπεία και υποστήριξη για τα συμπτώματα της περιεμμηνόπαυσης. Μετά την προβολή του ντοκιμαντέρ δημιουργήθηκαν σταδιακές εκρήξεις που οδήγησαν σε κατακόρυφη ζήτηση για HRT παγκοσμίως. Ο λόγος; Ας προσπαθήσω να τον εξηγήσω σε λίγες γραμμές..
Στο γυναικείο ενδοεκκρινολογικό σύστημα τa οιστρογόνa*, η προγεστερόνη και η τεστοστερόνη χορεύουν αδιάκοπα, αυξομειώνονται κι αλληλοσυμπληρώνονται. Κατά την περιεμμηνόπαυση κι εμμηνόπαυση όμως τa οιστρογόνa, που ουσιαστικά είναι και το υπερκαύσιμο του γυνακείου εγκεφάλου, μειώνoνται κατακόρυφα. Το νευροενδοεκκρινολογικό αποσυντονίζεται και αντιδρά με συμπτώματα. Με την παραπάνω θεραπεία οι ειδικοί υποκαθιστούν μερικώς αυτήν την έλλειψη ώστε η μετάβαση στη νέα ορμονική κατάσταση του γυναικείου οργανισμού που λέγεται περιεμμηνόπαυση να είναι πιο ομαλή και με μικρότερης έντασης συμπτώματα.
Άρα να μην ανησυχώ. Θα μου βρει τη λύση ο γιατρός μου. Αν χρειαστεί θα πάρω κάποια ορμονική υποστήριξη και …
‘Τα επίπεδα των ορμονών σου ,ναι, είναι κλιμακτηριακά. Έλα αντέχεις εσύ, πάρε έλαιο νυχτολούλουδου και βλέπουμε. Τι, θες τώρα να σου δίνω ορμόνες;’
Μάλλον τα πράγματα δεν είναι τόσο ξεκάθαρα ακόμη; Δεν υπάρχουν επαρκή επιστημονικά δεδομένα άραγε; Τι συμβαίνει στην ιατρική κοινότητα σχετικά με το θέμα εμμηνόπαυση;
Όταν η dr Mary Claire Haver έκανε την εκπαίδευσή της ως ειδική γυναικολόγος πριν αρκετά χρόνια συμμετείχε σε πρακτική άσκηση σε συγκεκριμένες κλινικές. Στις κλινικές αυτές ερχόταν αντιμέτωπη με πολλά και διαφορετικά περιστατικά. Για όλα σχεδόν υπήρχαν συγκεκριμένες οδηγίες και τεχνικές αντιμετώπισης των ασθενών. Εκτός από αυτά που αφορούσαν τις γυναίκες WW:
The WW code name
the whiny woman ή αλλιώς η κλαψιάρα γυναίκα ήταν κωδικό όνομα μεταξύ του ιατρικού προσωπικού για τις γυναίκες στην εμμηνόπαυση ως περιστατικά σε κλινικές εκπαίδευσης όπου συμμετείχε η dr Mary Claire Haver.
H dr Haver με αφοπλιστική ειλικρίνια μοιράζεται την προκατάληψη μα και την αμηχανία με την οποία αντιμετώπιζε(;) η ιατρική κοινότητα τις γυναίκες άνω των 40 με συμπτώματα όπως φουντώματα, πόνους στις αρθρώσεις και ανεξήγητα υψηλά επίπεδα χοληστερόλης.‘Τις περισσότερες φορές δεν ξέραμε τι να τους πούμε’. Οπότε ας αμφισβητήσουμε αυτό που νιώθουν κι ας τις στείλουμε σπίτι; Κάνε υπομονή, αντέχεις εσύ, ηχεί ξανά στο μυαλό μου. Ναι βρε Ιωάννα. Μην είσαι κλαψιάρικο γατί…
Η άλλη εναλλακτική, μας αναφέρει η Haver, ήταν ορμονική υποστήριξη, η οποία όμως δεν είχε την απαραίτητη επιστημονική τεκμηρίωση από κλινικές μελέτες. Για τριάντα περίπου χρόνια συνταγογραφούσαν ορμονικά σκευάσματα χωρίς επαρκή δεδομένα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες σχεδόν δεν υπάρχουν αρχεία για τα κονδύλια που είχαν διατεθεί για την συγκεκριμένη έρευνα έως περίπου τa 90s καθώς τα ποσά ήταν πολύ μικρά. Παρόλα αυτά σκέφτομαι πως σήμερα γνωρίζουμε καλύτερα τα οφέλη και τους κινδύνους, υπάρχουν πολλές έρευνες ολοκληρωμένες και σε εξέλιξη. Τι συνέβει και από το 85% περίπου των γυναικών με σοβαρά συμπτώματα περιεμμηνόπαυσης λαμβάνει συστηματική θεραπεία ένα ελάχιστο 5% ;
Το WHI, δηλαδή Women’s Health Initiative.
Ωπ! Τι έχουμε εδώ; Το 1998 στις Ηνωμένες Πολιτείες τα χρηματοκιβώτια του κράτους - Σκρουτζ άνοιξαν και τσουβαλάκια δολαρίων προσγειώθηκαν στα χέρια ειδικών ώστε να στηθεί μια από τις μεγαλύτερες μελέτες παγκοσμίως αποκλειστικά για εμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Καταπληκτικό;!
Οι συμμετέχουσες χωρίστηκαν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: γυναίκες με μήτρα και γυναίκες που είχαν υποστεί υστερεκτομή. Στις γυναίκες με μήτρα χορηγήθηκε συνδυασμός οιστογόνων - προγεστερόνης ώστε να προστατευτεί η μήτρα τους, ενώ σε εκείνες χωρίς μήτρα μόνο οιστρογόνα. Τα σκευάσματα ετοιμάστηκαν, placebo και ορμονικά, κι άρχισαν οι χορηγήσεις και οι μετρήσεις. Τέσσερα μόλις χρόνια μετά οι τίτλοι των ειδήσεων καταλαμβάνται από μαζική υστερία, γίνονται πρωτοσέλιδα, το πρόγραμμα στοχοποιείται και φυσικά διaκόπτονται όλες οι πειραματικές διαδικασίες και οι χρηματοδοτήσεις. Τι τους τρόμαξε τόσο;
Ήδη μετά από δύο χρόνια διεξαγωγής της διαδικασίας είχε αρχίσει να παρατηρείται μια μικρή αύξηση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του μαστού στο γκρουπ των γυναικών με μήτρα. Η συχνότητα εμφάνισης της νόσου ανέβηκε από 4 στις 1000 γυναίκες σε 5 στις 1000 δημιουργώντας μια σχετική αύξηση της τάξης του 25%, ποσοστό που λανθασμένα όμως παρουσιάστηκε ως απόλυτο από τα μέσα. Δηλαδή μιλάμε για αύξηση επί της ήδη υπάρχουσας επικινδυνότητας. Ας το δούμε αναλυτικότερα. Από τις 1000 υγιείς γυναίκες μπορεί να εμφανίσουν τη νόσο οι 4. Από τις 1000 υγιείς γυναίκες μπορεί να εμφανίσουν τη νόσο οι 5, εφόσον λάβουν την HRT. Αύξηση κατά μια μονάδα από 4 ασθενείς σε 5 ασθενείς γυναίκες σημαίνει 1 στα 4, δηλαδή 25% . Αν όμως το υπολογίσουμε ως μια μονάδα σε 1000 γυναίκες συνολικά τότε μιλάμε για 0,1%. Το ποσοστό 25% λοιπόν που επικοινωνήθηκε τότε ως αύξηση δεν αντιστοιχούσε στο γενικό σύνολο των υγιών γυναικών που πήραν μέρος στην έρευνα.
Εντυπωσιακό επίσης είναι το γεγονός πως η χορήγηση οιστρογόνων στην ομάδα των γυναικών χωρίς μήτρα όχι μόνο δεν αύξησε την επικινδυνότητα αλλά τη μείωσε. Επιπλέον παρατηρήθηκε και μείωση στην εκδήλωση καρδιαγγειακών παθήσεων, κάτι το οποίο αποτελούσε και τον πρωταρχικό λόγο διεξαγωγής της συγκεκριμένης έρευνας. Δηλαδή τρόποι πρόληψης της εκδήλωσης καρδιαγγειακών παθήσεων σε ήδη εμμηνοπαυσιακές γυναίκες άνω των 60 ετών.
Και για τις γυναίκες σε περιεμμηνόπαυση τι σήμαινε όλο αυτό; Απολύτως τίποτα σαφές και εμπεριστατωμένο, παρόλα αυτά αρκετό για να τρομάξει και να περιορίσει στο ελάχιστο κάθε χορήγηση HRT…
Menopause Mischief by Meg Walker
Νομίζω ότι το ομιχλώδες τοπίο του εγκεφάλου μου άρχισε κάπως να φωτίζεται, αν και μεγάλος ο όγκος της πληροφορίας. Πολλές οι σκέψεις και οι ιδέες. Δυσκολεύομαι. Φωτίζουν σα μεθυσμένη πυγολαμπίδα που πετάει άναρχα μέσα στο κεφάλι μου. Αναρωτιέμαι. Τι συμβαίνει ακριβώς και νιώθω τις σκέψεις μου τόσο διασπασμένες;
Υπάρχει μια γυναίκα που ανήκει στο εντυπωσιακό 1% των κορυφαίων επιστημόνων παγκοσμίως η οποία αποφάσισε να αφιερώσει την έρευνα της στη φυσιολογία του εγκεφάλου των γυναικών στην μεταβατική φάση μέχρι την εμμηνόπαυση. Ο λόγος, όπως μας περιγράφει η dr Lisa Mosconi στην ομιλία της εδώ, είναι η ‘ομίχλη’ του εγκεφάλου για ένα 62% των γυναικών, διόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό μέρους των ατόμων που αντιστοιχούν στο μισό περίπου πληθυσμό του πλανήτη(!). (Ναι, στις γυναίκες αναφέρομαι). Θέλησε να εξερευνήσει αυτήν την παράμετρο που παρέμενε αχαρτογράφητη μέχρι προσφάτως γιατί, παρόλο που πια έχει αποδειχθεί πως δεν υπάρχει ‘gendered brain’ - ένα λεπτάκι να προωθήσω το άρθρο και σε έναν καλό μου φίλο που διαφωνήσαμε επί του θέματος παραμονή Πρωτοχρονιάς - ΤΙ εσείς δε γλεντάτε με θέματα φυλετικών διακρίσεων τις παραμονές :D - οι γυναίκες τείνουν να εμφανίζουν πολύ συχνότερα εκφυλιστικές ασθένειες του νευρικού συστήματος. Όπως Alzheimer’s για παράδειγμα. Και φυσικά προέκυψε άμεση σύνδεση με το διαφορετικό βιοχημικό μονοπάτι που περπατούν οι γυναίκες όταν ωριμάζουν ηλικιακά, δηλαδή την εμμηνόπαυση.
Οι εξειδικευμένοι στη φυσιολογία του εγκεφάλου νευροεπιστήμονες
είναι απαραίτητοι στην παρακολούθηση της υγείας μιας γυναίκας στην περιεμμηνόπαυση.
dr Lisa Mosconi
Γνωσιακή απόδοση γυναικών κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Η περιοχή του διαγράμματος με τη χαμηλότερη καταγραφή αντιστοιχεί στην περιεμμηνόπαυση.
PET ( positron emission tomography ) scan
Κι αν δε σας έπεισα ήδη, ιδού και οι ωραιότατες σέλφιζζ του εγκεφάλου των κοριτσιών σκαναρισμένες και χρωματισμένες, καθώς κι ένα σχεδιάγραμμα - ξεπατικωτούρα από τα χεράκια μου, να μας αποδεικνύουν τα αυτονόητα. Μια γυναίκα που βρίσκεται στην τρικυμιώδη νευροενδοκρινική μετάβαση σαφώς και ζορίζεται με τη σκέψη της και σαφέστατα ΔΕ ΦΤΑΙΕΙ γι αυτό. Οι ορμονικές διακυμάνσεις επιφέρουν μία πτώση στην απόδοση της, που ίσως επανέλθει μετά την εμμηνόπαυση, αλλά ίσως και όχι. Επιπλέον ένδειξη το PET scan, όπου τα επίπεδα της ενέργειας του εγκεφάλου της πέφτουν κατά 30% όπως υποδεικνύουν οι πιο σκοτεινές περιοχές στην μεταεμμηνοπαυσιακή φάση του εγκεφάλου δεξιότερα.
Πριν με πιάσει απελπισία όμως - και η ορμονική μου κατάσταση δεν το χει και σε πολύ να με ρίχνει στα τάρταρα ταχέως - η ήρεμη φωνούλα της Mosconi με καθησυχάζει πως υπάρχουν και καλά νέα. Όλο αυτό μπορεί να καθυστερήσει ή και να προληφθεί μέσω της διατροφής… Μια κάποια διέξοδος επιτέλους. Δηλαδή εκτός από υπομονή μπορώ να κάνω και κάτι άλλο;
Η dr Lisa υποστηρίζει πως ναι. Καθώς οι τροφές περιέχουν τα θρεπτικά συστατικά που γίνονται μέρος του ‘υφάσματος’ του εγκεφάλου μπορούμε να φροντίσουμε ώστε η ύφανση να παραμείνει πυκνή και ανθεκτική επιλέγοντας προσεκτικά αυτά που τρώμε.
Τόσο στο βιβλίο της όσο και στις συνεντεύξεις της επισημαίνει πολλά και ενδιαφέροντα που αφορούν μια γενικότερη στάση ζωής. Το θολωμένο μου μυαλό κατάφερε να συγκρατήσει αρκετά τελικά:
Η διατροφή που πραγματικά υποστηρίζει τη λειτουργία του εγκεφάλου πρέπει να είναι είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά, ω 3 λιπαρά που πρέπει να φτάνουν τα 3 - 6 gr ημερησίως, φρέσκα φυλλώδη λαχανικά και φρούτα, καθαρή πρωτείνη από ψάρια, αυγά, όσπρια και ξηρούς καρπούς, όλα κατά προτίμηση βιολογικά. Μεσογειακή διατροφή δηλαδή, τίποτε το εξωτικό για εμάς εδώ στην Ελλάδα. Με εξαίρεση ίσως το χυμό νόνι…..:)
Χυμός Νόνι
από το φυτό Morinda που καλλιεργείται κυρίως στη Γαλλική Πολυνησία, πλούσιος σε αντιοξειδωτικά.
Κανένας λόγος να απαρνηθώ το καφεδάκι μου, ούτε καν τον capuccino αφού η προσθήκη γάλακτος, φυτικού ή ζωικού, καθυστερεί κάπως την απορρόφηση της καφεΐνης. Αρκεί να καταναλώνεται έτσι ώστε να μην επηρεάζει την ποιότητα του ύπνου που είναι ήδη επιβαρυμένη στη φάση αυτή. Ο εγκέφαλος χρειάζεται το πέρασμα από το βαθύ ύπνο ώστε να αναννεωθεί και η υπερβολική καφεΐνη διακόπτει τη διαδικασία αυτή.
Η διατροφή που θα ακολουθηθεί δε θα πρέπει να έχει σχέση με εξαντλητικές δίαιτες που μπορεί να κοστίσουν πολύτιμο μυικό ιστό. Φαγητό που προσφέρει ενέργεια, δύναμη και ενισχύει την καλή διάθεση. Θα φάω και τη μαύρη σοκολάτα μου δηλαδή. Και μετά..
Θα βρω τρόπο να βάλω την άσκηση στην καθημερινότητά μου. Για εμένα αυτό σημαίνει ήπια αεροβική με περπάτημα ή ποδήλατο. Και την απόφαση να πατάω στο λιλά στρωματάκι της γιόγκα που, ενώ λατρεύω, και τη γιόγκα και το στρωματάκι, δεν την έχω κάνει συνήθεια ακόμη. Νομίζω αν ψάξουμε λίγο όλα μας μπορούμε να βρούμε αυτό που μας ταιριάζει.
Ta φουντώματα δυστυχώς για εμένα είναι πολλά και έντονα. Οφείλω να πάρω την απόφαση και να απευθυνθώ σε ειδικούς για να με βοηθήσουν υποστηρίζει η dr Lisa, κι έχει δίκιο. Υπάρχουν λύσεις πια. ( Και στην Ελλάδα. Περισσότερα γι αυτό στο τέλος του άρθρου.)**
Οι μαύρες και οι λατινικής καταγωγής γυναίκες εμφανίζουν πολύ πιο έντονα συμπτώματα και…….μισό λεπτό! Αυτό δεν ανήκει σε αυτή τη λίστα.
Αλλά δεν το σβήνω όμως. Γιατί πρέπει να το μοιραστώ. Την εμπειρία των θηλυκοτήτων δεν κουβεντιάζουμε εδώ άλλωστε; Παρακολουθώντας τη dr Lisa έμαθα πως, παρόλο που μαύρες γυναίκες και μαύρα μη δυαδικά άτομα αντιμετωπίζουν ισχυρότερα συμπτώματα και σχετικά νωρίς κατά τη διάρκεια της ζωής τους, σε σημείο που να επηρεάζεται σημαντικά η καθημερινότητά τους, δεν υπάρχει ΚΑΜΙΑ έρευνα μέχρι στιγμής που να διατρέχει αυτό το πεδίο. Εκπλήσσομαι; Όχι. Ψάχνω κι άλλο; Ναι.
Και συναντώ την Omisade Burney - Scott. Ένα πλάσμα δυναμικό και πολύχρωμο που αποφάσισε να πάρει την κατάσταση στα χέρια της και να δημιουργήσει μια πλατφόρμα που θα απευθύνεται σε μαύρες θηλυκότητες άνω των 50. Έχοντας πείρα για πάνω από είκοσι πέντε χρόνια στην υποστήριξη μειονοτήτων, ιδρύει το A Black Girls’ Guide to Menopause, ένα εγχείρημα που χρησιμοποιεί πολλαπλούς τρόπους ώστε να οργανώσει και να προβάλει το βίωμα των μαύρων γυναικών στην εμμηνόπαυση, προάγοντας ταυτόχρονα τα δικαιώματά τους.
Omisade Burney - Scott
Μάλιστα για το φθινόπωρο του 2025 - χρονιά που υπολογίζεται πως ο αριθμός των ατόμων σε εμμηνόπαυση παγκοσμίως θα ξεπαράσει το 1 δισεκατομμύριο - έχει διοργανωθεί από το BGGtM της Omisade συγκέντρωση στην οποία ειδικοί από όλον τον κόσμο θα προσφέρουν την εμπειρία και τις γνώσεις τους γύρω από το ζήτημα. Όλα αυτά μέσα από ομιλίες, διαδραστικά σεμινάρια και ποικίλες δραστηριότητες. Κάπως μακριά για να πάρω το fasfem μου και να βρεθώ στη Β.Καρολίνα στις 9 -12 Οκτωβρίου αλλά θα το ήθελα πολύ.
Καθώς χαζεύω τις φωτογραφίες στο insta feed της Omisade δε μπορώ να μην προσέξω - τι fasfem θα ήμουν άλλωστε;) - το μοναδικό στυλ της. Την άνεση με την οποία χρωματίζει τη ζωή της με τα εκπληκτικά μοτίβα, την άνεση με την οποία δε χρωματίζει το λευκό άφρο μαλλί της. Τα ρούχα της αγκαλιάζουν κι αναδεικνύουν αναπολογητικά το δυνατό της σώμα, το πλούσιο ντεκολτέ, την καμπυλένια κοιλίτσα… Έμπνευση. Και παρότρυνση να σταματήσω να ασχολούμαι με εκείνο το τζιν 20 ετίας που με σφίγγει τελευταία.
Η οποία καμπύλη της κοιλιάς, να το πούμε κι αυτό, εξηγείται επίσης ιατρικά. Η dr Sarah Berry, ειδική ερευνήτρια στον τομέα της διατροφής, αναφέρει πολύ διαφωτιστικά στο podcast του Dhru Purohit ότι οφείλεται στη μείωση των επιπέδων των οιστρογόνων. Τα υψηλά επίπεδα οιστρογόνων στις γυναίκες πριν την προεμμηνόπαυση κατευθύνουν το λίπος στα λιπώδη κύτταρα γύρω από τους γλουτούς. Όταν όμως μειωθούν κατά την περιεμμηνόπαυση το λίπος ανακατευθύνεται προς την κοιλιά καθώς δεν υπάρχουν τα ίδια επίπεδα οιστρογόνων πια. Γίνεται λοιπόν ξεκάθαρο πως παρατηρείται αλλαγή στο σώμα μιας γυναίκας στην περιεμμηνόπαυση χωρίς καν εκείνη να έχει αλλάξει διατροφικές συνήθειες. ΔΕ ΦΤΑΙΕΙ ΜΟΝΟ Η ΜΑΚΑΡΟΝΑΔΑ ΔΗΛΑΔΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΚΟΥΜΠΏΝΕΙ ΤΟ ΤΖΙΝ. Αρκετά με τις τύψεις.
Κάπου εκεί μαζί με τις τύψεις άφησα την έρευνα για το άρθρο μου εδώ, καθώς και τις σκέψεις μου για το τι έρχεται στο μέλλον. Η περίοδος ξαναχτύπησε την πόρτα. Τα συμπτώματα χαλάρωσαν τις επισκέψεις κι εγώ επέτρεψα να με παρασύρει η καθημερινότητα με τις γνώριμες από παλιά ρουτίνες της. Μέχρι που ήρθε το φθινόπωρο και τα φουντώματα επανήλθαν δριμύτερα κι εξουθενωτικά. Τι θα κάνω; Θυμήθηκα το μπουκέτο από επιστημόνισσες με τις συμβουλές και τις πληροφορίες τους που έχω αφήσει εδώ ανεκμετάλλευτο. Κάνω μια αναζήτηση για να ψάξω τίποτα νεότερο. Προς μεγάλη μου έκπληξη ανακαλύπτω ότι όλες τους, και κάποιες ακόμη, βρίσκονται συγκεντρωμένες σε ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο The M Factor από τη δημοσιογράφο Tamsen Fadal το οποίο θα ξεκινούσε να προβάλλεται από 17/10/2024.
Παρόλο που έχω παρακολουθήσει στιγμιότυπα, δεν έχω δει ακόμη ολόκληρο το ντοκιμαντέρ. Αναρωτιέμαι γιατί. Ένας λόγος σίγουρα είναι πως θα ήθελα να το δω με φίλες - μήπως με την κοινότητα εδώ του fasfem; Να μια υπέροχη ιδέα….χμμμ. ( Γράψτε μου στα σχόλια αν σας ενδιαφέρει να δούμε πως μπορεί να γίνει).
Είναι όμως και κάτι άλλο. Τη χρονιά που μας πέρασε η αλήθεια είναι πως η ποπ κουλτούρα - κυρίως εκτός Ελλάδας βέβαια - έχει αρχίσει να χρησιμοποιεί τη λέξη από Μ (enopause) όλο και πιο έντονα. Brands και menopause influensers ξεπηδούν από παντού. Θα μου πείτε πού το κακό; Επιτέλους έχει ανοίξει αυτή η συζήτηση, υπάρχει ενημέρωση και μάλιστα brands σαν το Stripes της Naomi Watts με εξιδικευμένα και ιδιαιτέρως ελκυστικά προϊόντα ομορφιάς - εγώ έχω εντοπίσει αυτό για παράδειγμα - υπόσχονται μια πιο φροντισμένη μετάβαση. Και μάλιστα μέσα σε cool ντιζαινάτα μπουκαλάκια.
I’m on fire
merch με χιούμορ γύρω από τα φουντώματα από το beauty brand Stripes
Τα προϊόντα αυτά φιλοδοξούν να προσφέρουν στήριξη και συμπερίληψη σε μια ηλικιακή ομάδα την οποία η - εμμονική με τη νεότητα - βιομηχανία της ομορφιάς συνήθως αντιμετωπίζει ως κάτι χαλασμένο που πρέπει να επιδιορθωθεί. Ή να παραγκωνιστεί.
Δημιουργία κοινότητας και υποστήριξης ή έξυπνη επιχειρηματική κίνηση που αφουγκράστηκε το κενό στην αγορά και τις ανάγκες των εμμηνοπαυσιακών ατόμων της εποχής μας; Και τα δυο θα πω εγώ. Επίσης θα ξαναπώ ότι δεν είναι απαραίτητα κακό κάτι τέτοιο. Μα όσο πληθαίνουν γύρω τα προϊόντα, τα social γεμίζουν video posts που παρουσιάζουν την HRT ως πανάκεια και η Gwyneth πουλάει συμπληρώματα διατροφής αμφιβόλου αποτελεσματικότητας στο Goop, δε γίνεται να μην αφουγκραστώ την άποψη της Helen Lewis στο the Atlantic.
Δεν είναι η πρώτη φορά που το καπιταλιστικό οικονομικό μας σύστημα επωφελείται της γυναικείας φυσιολογίας παρουσιάζοντάς τη ως κάτι προβληματικό που χρειάζεται επιδιόρθωση. Είναι σημαντικό να εντοπίσουμε ότι στην επικοινωνία, ακόμα και του ντοκιμαντέρ The M Factor, τονίζεται με έντονα γράμματα πως οφείλουμε να ασχοληθούμε με το θέμα KAI γιατί ένα μεγάλο κομμάτι του εργατικού δυναμικού παύει να είναι τόσο αποδοτικό όσο πριν. Δηλαδή η περιεμμηνόπαυση μετατρέπει τα εργαζόμενα άτομα σε χαμηλότερης ποιότητας υπαλλήλους. Οπότε ας βρούμε τα κατάλληλα χαπάκια που και θα βελτιώσουν τις αποδόσεις και θα αυξήσουν τα κέρδη των φαρμακευτικών. Win - Win. Όμως το ζήτημα είναι πιο σύνθετο και οι περιπτώσεις ποικίλουν όπως και τα συμπτώματα. Χρειάζεται εμπεριστατωμένη έρευνα και εξατομικευμένη παρακολούθηση, όχι μαζική συνταγογράφηση. Κάτι που κάποιες επιστημόνισσες σα να έχουν επιλέξει να αγνοήσουν και να έχουν μετατραπεί σε ένα είδος menopause influencer κι αυτές…
Μια φεμινιστική κριτική προσέγγιση που θα αμφισβητεί και θα πιέζει θεωρώ είναι απαραίτητη κάθε φορά που ξεκινά η συζήτηση για ταμπού θέματα γύρω από τη θηλυκότητα. Ναι, δεν είναι εύκολο να γίνει mainstream ένα θέμα που αφορά το γήρας ΚΑΙ το γυναικείο σώμα ταυτόχρονα. Το ότι συμβαίνει αυτή τη στιγμή είναι πολύ χρήσιμο κι ενθαρρυντικό. Το ότι αντί για ουσιαστική ευαισθητοποίηση βομβαρδιζόμαστε με διαφημιστικές καμπάνιες όμως δείχνει τη σημασία του να υπάρχουν φωνές όπως της dr Jen Gunter.
dr Jen Gunter
@kensingtonbooks
Η dr Jen είναι διακεκριμμένη γυναικολόγος εξιδικευμένη σε θέματα σεξουαλικής υγείας και αναπαραγωγής. Αποφασισμένη να σηκώσει το πέπλο της παραπληροφόρησης και να κοιτάξει το γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα χωρίς μισογυνιστικές προκαταλήψεις ασχολείται και με το στάδιο της εμμηνόπαυσης. Το βιβλίο της The Menopause Manifesto ξεκινά με τη φράση:
If menopause were on Yelp it would have one star.
Δε μπορώ παρά να συμφωνήσω. Πάντα είχα στο μυαλό μου το στάδιο αυτό της ζωής μιας γυναίκας μουντό και με πικρή επίγευση. Ως ένα αναπόφευκτο τέλος της γονιμότητας, με ότι αυτό συνεπάγεται. Κάπως έτσι, ως τέλος, έχει απασχολήσει τους γιατρούς από την αρχαιότητα μέχρι πολύ πρόσφατα διαβάζω στο βιβλίο της dr Jen. Τους ενδιέφερε δηλαδή ως τέλος της γονιμότητας με συνέπειες στη διαιώνιση του είδους - καμία αναφορά στο αν υπήρχαν σοβαρά συμπτώματα κι επιπτώσεις στην υγεία των γυναικών. Για να συναντήσουμε την πρώτη καταγραφή συμπτώματος εμμηνόπαυσης πρέπει να ταξιδέψουμε από τις αρχαίες καταγραφές ως το 1582. Εκεί θα συναντήσουμε τον dr Jean Liébault, γάλλο γιατρό, να αναφέρεται στα μικρά κόκκινα (petites rougers) που είχε παρατηρήσει να σχηματίζονται στο πρόσωπο και το λαιμό των γυναικών κατά τη διάρκεια αυτού που θα λέγαμε φουντώματα στις μέρες μας. Ο Liébault ανήκε στους ελάχιστους ειδικούς της εποχής του που δε θεωρούσαν το γυναικείο οργανισμό υποδεέστερο του ανδρικού και ανάξιο μελέτης στα διάφορα στάδια της ζωής του. Ο όρος εμμηνόπαυση πάντως δεν ανήκει ούτε σε εκείνον. Πρέπει να μεταφερθούμε άλλα 300 περίπου χρόνια μπροστά, στο 1812 και στα γραπτά του dr Charles De Gardanne, ο οποίος ευφύρε τη λέξη ménèpausie, μια σύνθετη λέξη με ρίζες τις ελληνικές μήνες και παύση. Παύση του αίματος κάθε μήνα. (Μόνο του αίματος όμως; Χμμ. Κάπως με ενοχλεί αυτή η λέξη. Θα επανέλθω.)
Ποια θα μπορούσε να είναι μια πιο υγιής προσέγγιση ώστε να ανατραπεί όλο αυτό το οικοδόμημα αρνητισμού για κάτι που αφορά μια φυσιολογικότατη λειτουργία του οργανισμού; Διαβάζοντας το the Menopause Manifesto καθώς και άρθρα στο The Vagenda, το blog της dr Gunter στο substack, εμφανίζονται μπροστά μου πολλαπλές πληροφορίες και ιατρικοί όροι, όλα δοσμένα με προσοχή ώστε να υπάρχει σεβασμός στο γυναικείο βίωμα κι επιστημονικά δεδομένα πίσω από οποιοδήποτε ισχυρισμό. Έτσι προκύπτουν κάποια χρήσιμα συμπεράσματα που βοηθούν να τακτοποιηθούν λίγο οι σκέψεις και να ξεχωρίσουν οι ξεφτισμένες κλωστές από τις λείες στο κουβάρι των αντιλήψεων.
Η εμμηνόπαυση είναι μετάβαση από μια λειτουργία των ωοθηκών σε μια άλλη, ουσιαστικά κάτι σαν αντίστροφη εφηβεία. Οι ορμονικές μεταβολές προκαλούν έντονες βιολογικές επιπτώσεις ώστε να εκδηλώνονται πολλαπλά συμπτώματα και θέματα υγείας σε μεγάλο αριθμό γυναικών. Από τις οποίες γυναίκες, οι περισσότερες πρόκειται να ζήσουν περίπου το 1/3 (ή και το 1/2) της ζωής τους σε εμμηνόπαυση. Η εμμηνοπαυσιακή εμπειρία είναι πολυπαραγοντική κι εξαρτάται από την ηλικία, το ιατρικό ιστορικό του ατόμου, το περιβάλλον καθώς και την κοινωνική προκατάληψη. Δε μπορούμε να τσουβαλιάζουμε τα περιστατικά, δεν πουλάμε πατάτες εδώ, είναι απαραίτητο να ακολουθούμε εξατομικευμένες προσεγγίσεις. Κι επειδή υπάρχει, όπως είδαμε και πριν, τεράστια απόσταση μεταξύ της σύγχρονης ιατρικής γνώσης και της πληροφορίας που λαμβάνουν τελικά οι γυναίκες, τίθεται και θέμα συλλογικής ευθύνης πέραν της προσωπικής. Οφείλει δηλαδή η πολιτεία να ευαισθητοποιηθεί και οι αρμόδιοι να κινητοποιηθούν περαιτέρω. Είναι βέβαια δύσκολο προς το παρόν να ψηφιστούν νομοθετήματα καθώς δε μιλάμε για θέμα ισότητας αλλά δίκαιης αντιμετώπισης μιας μερίδας πολιτών λόγω της κατάστασης που βιώνουν, κάτι που εξ ορισμού απαιτεί πολύ προσεκτικούς χειρισμούς. Δεν επηρεάζει για παράδειγμα τους cis άνδρες άμεσα - επηρεάζει βέβαια τις trans γυναίκες που εμφανίζουν συμπτώματα όταν διακόπτουν την πρόσληψη οιστρογόνων, δεν υπάρχει όμως καμία σχετική έρευνα προς το παρόν. Γενικώς πάντως γίνονται βήματα. Η συζήτηση έχει ξεκινήσει. Ας επεκταθεί λοιπόν και πέρα από τις πωλήσεις προιόντων..
Σκέφτομαι πάλι τη λέξη “παύση”. Και τα προϊόντα. Τη Naomi Watts χαμογελαστή μπροστά από βαμβακερά, oversized t-shirts με Ι’Μ ΟN FIRE τύπωμα. Με σκέφτομαι να φοράω ένα από αυτά, να νιώθω δροσερή και φροντισμένη.
Ναι.
Ήρθε η ώρα αφού έξαντλησα πια το fem να εστιάσω στο fas(hion).Που είναι αλληλένδετα δηλαδή ούτως ή άλλως. Μας τα είπε κι ο De Gardanne, ο νονός της εμμηνόπαυσης, που στα γραπτά του δεν παρέλειψε να υποτιμήσει το ίδιο το αντικείμενο της μελέτης του, τις γυναίκες, και να χαρακτηρίσει μεταξύ άλλων τη σχέση τους με τα ρούχα τους σε αυτό το στάδιο ζωής ως επιπολαιότητα:
At the menopausal era, one would think that age made the woman wise; on the contrary, habit, added to need, means that she consults her fashion merchant more often than her doctor.
Σε ελεύθερη μετάφραση δηλαδή, αντί οι μεγάλες γυναίκες να γίνονται πιο σοφές και να συμβουλεύονται το γιατρό τους τρέχουν στις μοδίστρες. Ο οποίος γιατρός είτε είχε πλήρη άγνοια επί του θέματος είτε στην καλύτερη περίπτωση πρότεινε κολπικά ματζούνια κι άλλες - πολλές φορές επώδυνες - μεθόδους αμφιβόλου αποτελεσματικότητας. Θα συμφωνήσω με τη dr Jen και θα πω πως δεν τις αδικώ καθόλου που έψαχναν λύσεις ανακούφισης σε ένα βαθύ ντεκολτέ ή ένα κοντό μανίκι κι όχι σε έναν ιατρικό πάγκο της εποχής.
Έρχεται στο μυαλό μου μια έκθεση που πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο του 2023 στο Gloucestershire στα πλαίσια της δραστηριότητας του Hundred Heroins, ενός οργανισμού υποστήριξης και προώθησης των γυναικών στο χώρο της φωτογραφίας. Ο τίτλος Menopause exhibition είναι ξεκάθαρος. Το δρώμενο εξερευνά τα στάδια της εμμηνόπαυσης. Το πολύ ενδιαφέρον - για τα fashion geeks τουλάχιστον - είναι πως η performance στήθηκε γύρω από την πολυεπίπεδη σχέση των γυναικών με τα υφάσματα. Χρησιμοποιήθηκαν γι αυτό άχρηστα ρετάλια σε αντιπαραβολή με οικογενειακά κειμήλια. Τα έργα είναι ημιτελή και messy - παίζει Lola Young εδώ - για να υπογραμμίσουν την υποτίμηση και τον παραγκωνισμό που βιώνει η γυναίκα που περνάει το κατώφλι των δεύτερων άντα. Ξαφνικά πέφτει αξιακά και γίνεται σιγά σιγά αόρατη. Αυτό εικονοποείται από τον τρόπο που επιλέγει να παρουσιάζει τον εαυτό της, μια εικόνα που ξαφνικά οφείλει να γίνει μουντή και ήσυχη.
Κι αν δε γίνει;
Performance Artist @AllyGoff Photographer @StefaniaDistante
© Ally Goff
Υπάρχει τεράστια προκατάληψη εναντίον των μεγαλύτερων γυναικών και των ενδυματολογικών επιλογών τους. Κάτι που επηρεάζει άμεσα τη θέση τους και τη συμπεριφορά τους ως κοινωνικά όντα. Δηλαδή ας φέρουμε στο μυαλό μας το πολύ, πολύ απλό. Είμαι στο καφέ, κουβεντιάζω έντονα, ξαφνικά ζεσταίνομαι πολύ, ανοίγω την τσάντα να βγάλω τη βεντάλια επιτόπου να ανακουφιστώ - εάν κι εφόσον έχω αποφασίσει να τη ρίξω μέσα πριν βγω ως ένα ακόμη αξεσουάρ της εμφάνισης μου; Ή προτιμώ να πλαντάξω κάνοντας πως δε συμβαίνει τίποτα από φόβο μη με πουν γριά;
……………….
Σαν κομμάτια σε πολύχρωμο patchwork συγκεντώνονται μια μια γυναίκες της ηλικίας μου να συμπληρώσουν το πανωφόρι των εμπειριών μας. Μετράω ήδη τρεις φορές που έχω παρακολουθήσει τη συγγραφέα Zadie Smith ξαπλωμένη στο κρεβάτι του ευφυέστατου podcast Fashion Neurosis της Bella Freud - ναι της γνωστή οικογένειας - η οποία είναι σχεδιάστρια μόδας - και πάντα στέκομαι σε αυτή τη φράση:
Έχω μια εμμονή να μη φαίνομαι γελοία, η οποία μάλλον είναι έγνοια των γυναικών άνω των 40.
Zadie Smith προσκεκλημένη της Bella Freud στα πλαίσια του podcast της Fashion Neurosis
Οι εκλεκτοί καλεσμένοι της Bella καλούνται να μιλήσουν για τα ρούχα τους και τις προεκτάσεις των επιλογών τους στην ψυχοδυναμική τους ισορροπία και η Zadie σε σχετική ερώτηση αποκαλύπτει έναν από τους μεγαλύτερους φόβους της ‘γριάς’. Να μη φαίνεται γελοία. Ξαφνικά μεγαλώνοντας αρχίζουν να την απασχολούν περισσότερο τα ρούχα της, να προσέχει περισσότερο την επιλογή της φούστας ή του τζιν, να νιώθει μεγαλύτερη ανησυχία για την εμφάνισή της και κατά πόσο αυτή ταιριάζει με την ηλικία της.
Τι σημαίνει άραγε αυτό; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός outfit κατάλληλου για την ηλικία άνω των 40; Τι συνεπάγεται το τικ στο κουτάκι με τη νέα ηλικιακή περιοχή για τις ενδυματολογικές επιλογές; Η κριτικός μόδας Vanessa Friedman συμβουλεύει στη σχετική στήλη της στους New York Times να επενδύσουμε σε μεγαλύτερα νούμερα και ποιοτικά φυσικά υλικά δίνοντας παράλληλα tips για να κρυφτούν κοιλιές και μπράτσα…Την αγαπώ, αλλά εκνευρίστηκα. Πώς γίνεται να εστιάζουμε πάλι στο θηλυκό κορμί και κατά πόσο αυτό πρέπει να κρύβεται όταν δεν ανταποκρίνεται σε πρότυπα ομορφιάς που θέλουν να εξαφανίσουν κάθε άγγιγμα ενηλικίωσης; Η γυναικεία ομορφιά που αποθεώνεται από τον πολιτισμό μας, επί της ουσίας, δεν είναι γυναικεία. Είναι κοριτσίστικη. Ρούχα, προϊόντα μακιγιάζ, ουσίες και χειρουργικές επεμβάσεις, γύρω γύρω όλα και στη μέση μια παιδική εκδοχή της εαυτής από την οποία απομακρύνονται με κάθε τρόπο ρωγμές και ξεθωριάσματα. Και καθώς έχουμε γαλουχηθεί όλες μας με την πεποίθηση πως η ταυτότητα και η αξία μας ορίζεται μέσα από το βλέμμα των άλλων, σπεύδουμε να αποκαταστήσουμε αυτή τη ‘βλάβη’ της φύσης. Ως άλλες Elizabeth Sparkle να χρησιμοποιήσουμε Το Ελιξήριο για να μοιάζουμε αλλιώς, νεότερες, ροδαλές, να εξαλείψουμε τη γριά, να την καταχωνιάσουμε.
The Substance @mubi
Όμως η Sparkle, χαρακτήρας στο ευρηματικό φιλμ τρόμου The Substance της Coralie Fargeat την οποία ενσαρκώνει εκπληκτικά η Demi Moore, δεν καταφέρνει να εξαφανίσει τη γριά μέσα της που επιστρέφει οργισμένη και αυτοκαταστροφική. Με τη μανία της δημιουργικής δύναμης που δεν εκφράστηκε αλλά αναγκάστηκε να συρρικνωθεί για να χωρέσει στο κοριτσίστικο καλούπι, σαρώνει ότι απέμεινε από τη χαρισματική θηλυκότητα.
The Substance @mubi
Demi Moore wins the Best Female Actor – Motion Picture – Musical/Comedy award for The Substance at the 82nd Annual Golden Globes.
The Substance @mubi
H Elizabeth έχασε θαρρώ τον εαυτό της για να τον βρει κάποια άλλη, και μάλιστα στην τρυφερή ηλικία των 62. Η Demi Moore με την καταπληκτική ερμηνεία της καταφέρνει να εισπράξει επιτέλους την αναγνώριση για τις υποκριτικές της ικανότητες πέραν της όμορφης παρουσίας της για την οποία είχε χαρακτηριστεί ‘popcorn actress’από έναν παραγωγό αρκετά χρόνια πριν. Μια γυναίκα λοιπόν με 45 χρόνια καριέρας και πολλαπλές επιτυχίες, μια yaya όπως χαριτωμένα την αποκαλεί ελληνιστί η εγγονή της Louetta, γίνεται ξανά το επίκεντρο της συζήτησης και μάλιστα λόγω της δημιουργικότητάς της. Παρακολουθώ την παρακάτω συνέντευξη και λαμβάνω αυτό που η Moore εκπέμπει και που πάντα ένιωθα γύρω από τη λέξη γιαγιά: ήρεμη δύναμη.
Βέβαια οι φίλες φεμινίστριες, κι εγώ μαζί τους, θα εντοπίσουμε το παράδοξο. Πως η Demi είναι μια εκπληκτικά όμορφη και φροντισμένη γυναίκα που κάθε άλλο παρά 62 ετών μοιάζει. Θα τύγχανε αυτής της αναγνώρισης εάν είχε επιτρέψει στο χρόνο να κάνει τη δουλίτσα του πάνω της ανενόχλητος από διαφόρων τύπων παρεμβάσεις; Ή μήπως όλα γίνονται ΚΑΙ επειδή δείχνει πολύ νεώτερη και φρέσκια; Ναι, πολύ πιθανό να συμβαίνει αυτό. Πολύ δύσκολο να γίνει εξώφυλλο γκριζομαλλούσα μη μποτοξαρισμένη αλλά καμπυλογεμισμένη πρωταγωνίστρια στους καιρούς που ζούμε. Όμως. Θέλω να σταθώ στο ότι πρόκειται για μια γυναίκα σημείο αναφοράς στην pop κουλτούρα για τον τρόπο που ‘βλέπουμε’ τη θηλυκότητα - έχω αναφερθεί ήδη στη συμβολή της Moore να κανονικοποιηθεί η θέα του γυμνού κορμιού που κυοφορεί στα 90ς στον κύκλο σεμιναρίων Μόδα και Θηλυκότητα: Δημιουργία και στην πολύ όμορφη κουβέντα που είχα με τη Δέσποινα για το Pink.gr. Όταν η ίδια γυναίκα δημιουργεί χώρο για την παρουσία της στη βιτρίνα των παραγωγικών ατόμων 30 και βάλε χρόνια μετά, και μάλιστα σε περίοπτη θέση, νομίζω ότι οφείλουμε να αναγνωρίσουμε μια ανατροπή της στερεοτυπικής εικόνας που ήθελε τις yayaδες παροπλισμένες να λικνίζονται μπρος πίσω σε μια πολυθρόνα. Κι αυτό μόνο ως θετικό το εκλαμβάνω. Μιλώντας όμως για στερεοτυπικές εικόνες…
No makeup red carpet moment
Κόκκινο ολόσωμο μαγιό αποκαλύπτει εξωπραγματικές διαστάσεις αψεγάδιαστου κορμιού που τρέχει να σώσει χαομένους λουόμενους ανεμίζοντας την κατάξανθη κόμη του - η C. J. Parker του Baywatch. Η Pamela Anderson συνδέθηκε επικοινωνιακά τόσο πολύ με το ρόλο αυτό που είχαμε πιστέψει ότι πραγματικά είναι η C. J. Γι αυτό και ανοίξαμε έκπληκτα μάτια και στόματα όταν την παρακολουθήσαμε στις δημόσιες εμφανίσεις της προσφάτως να έχει πετάξει από πάνω της τους τόνους μακιγιάζ και μαζί με αυτούς τις προκαταλήψεις που είχαμε εναποθέσει πάνω της.
Άβαφη, και χωρίς να απολογείται γι αυτό, άρχισε να σαρώνει κόκκινα χαλιά, πασαρέλες και φωτογραφικά στούντιο, ορίζοντας τον εαυτό της από την αρχή στα 57 της. Μας καθοδηγεί να δούμε την προσωπικότητα πίσω από τις ψεύτικες βλεφαρίδες, τις οποίες ,όχι, δεν αφορίζει αλλά βγάζει από πάνω της σα μια κίνηση συμβολισμού του επαναπροσδιορισμού και της απελευθέρωσής της. Και φυσικά την έχουμε λατρέψει ακόμη περισσότερο - τι έξυπνη γυναίκα;! Γιατί όμως έπρεπε να απαρνηθεί το κραγιόν για να το προσέξουμε αυτό; Ίσως γιατί για εκείνη λειτουργούσε ως μάσκα επιβεβλημένη από τη βιομηχανία του θεάματος κι όχι ως συνειδητή επιλογή. Βγάζοντάς τη επέτρεψε στην εαυτή της να ανθίσει.
Pamela Anderson
Ίσως όμως και επειδή τα σύγχρονα κοινωνικά στερεότυπα δε συγχωρούν το αφτιασίδωτο πλισέ της ώριμης επιδερμίδας. Μια γυναίκα ‘απεριποίητη’ δεν καταχωρείται ως ‘όμορφη’ οπότε ίσως σταθούμε να αφουγκραστούμε εάν έχει να μας δώσει κάτι πέρα από ένα οπτικό ερέθισμα. Εάν όμως οι εικόνες γυναικών που επαναπροσδιορίζονται, δε σταματούν, αποκαλύπτουν τις εκδοχές τους με το πέρασμα του χρόνου, πληθύνουν;
Εκπαιδεύεται το μάτι και ο νους. Αυτό είναι κάτι που η βιομηχανία της μόδας, η οποία επιμελείται και προβάλει τα εικονοκλαστικά μας πρότυπα, το ξέρει καλά. Οι εμπορικοί σκοποί που είναι αλληλένδετοι με το καλλιτεχνικό δημιούργημα στο συγκεκριμένο χώρο επιμένουν να απαρνούνται την ανθρώπινη διάσταση εκείνων που απευθύνονται. Η πρώτη φράση από το βιβλίο της ακαδημαϊκού Julia Twigg, Fashion and Age το περιγράφει λακωνικά αλλά εύστοχα:
Fashion and age sit uncomfortably together.
Πραγματικά. Ο συσχετισμός της ηλικίας με το ένδυμα δείχνει να εξαντλείται γύρω από τη νεότητα και την αντισυμβατικότητα. Ακόμη και σε ακαδημαϊκό επίπεδο η έρευνα εστιάζει εκεί. Εντωμεταξύ, το θέμα της ηλικίας παραμένει να αφορά κυρίως τη φυσιολογία και να γίνεται αντικείμενο διερεύνησης σε πλαίσιο ιατρικών πεδίων και κοινωνικής πολιτικής. Έτσι όμως αποκλείεται από τη συζήτηση ένα τεράστιο μέρος του πληθυσμού που φορά και αγοράζει. Συγκεκριμένα, είναι το κομμάτι του γυναικείου πληθυσμού γύρω και μετά την εμμηνόπαυση που επηρεάζεται περισσότερο από αυτή τη διάκριση. Κι αυτό γιατί η θηλυκότητα και η έκφρασή της είναι συνυφασμένες με το ένδυμα πάνω στο σχεδόν κοριτσίστικο σώμα που εξιδανικεύει ο πολιτισμός μας. Οι γυναίκες που φορούν πρέπει να παραμείνουν νέες γυναίκες ώστε να συνομιλούν με την εικόνα που ‘κοιτούν’ όλοι. Για να παραμείνουν ορατές και να μη μπουν στο περιθώριο. Κι εδώ έρχεται η κουλτούρα του καταναλωτισμού να υφάνει τον ιστό της…
Όταν νιώθεις ελλιπέστατη αγοράζεις περισσότερο, τα ‘χουμε ξαναπεί. Οι δημιουργοί είναι στην πλειοψηφία τους cis λευκοί άνδρες που παίζουν μουσικές εναλλαγές στις καρέκλες των μεγάλων οίκων - σίγουρα αδαείς ως προς το βίωμα της γυναίκας που μεγαλώνει. Τα μέσα - στα οποία ω τι παράδοξο - ηγούνται συχνά ώριμες γυναίκες - ναι Άννα για σένα χτυπάει το καμπανάκι - στην εξυπηρέτηση των μεγάλων αυτών οίκων από τους οποίους εξαρτώνται οικονομικά. Η εμμονή με τη νεότητα αδειάζει ράφια και ξεστοκάρει αποθήκες. Πώς να δημιουργηθούν νέες εικόνες που αποπνέουν αυτάρκεια; Πού να χωρέσει η ‘γριά’ μέσα σε όλα αυτά;
Ίσως και να μπορούσε να χωρέσει. Θα σταθώ σε μια περίπτωση δημιουργού που μάλλον αποτελεί case study για το χώρο. Την πρωτότυπη Phoebe Philo. Η Philo ανήκει στο μικρό ποσοστό γυναικών σχεδιαστριών και στο ακόμη μικρότερο γυναικών σχεδιαστριών που ηγούνται μεγάλου brand και μάλιστα με την προσωπική της επωνυμία. Παραβιάζοντας το πρωτόκολο που θέλει τους νέους σχεδιαστές να ξεκινούν με το δικό τους brand ώστε να εξαργυρώσουν μελλοντικά κλείνοντας χρυσές συμφωνίες με μεγάλους οίκους, η Phoebe ξεκίνησε τα βήματά της αντίστροφα μεταμορφώνοντας τους οίκους Chloé, αρχικά, και Celine στη συνέχεια της καριέρας της. Από όπου και αποχώρησε οριστικά το 2017. Μετά την αποχώρησή της σχεδόν εξαφανίστηκε κι αυτό πύκνωσε ακόμη περισσότερο το μυθικό νέφος που σχηματίζεται εδώ και χρόνια γύρω της. Δεν την ενδιαφέρει να είναι επικοινωνιακή, δε διατηρεί προσωπικούς λογαριασμούς στα social media, δίνει σπάνια συνεντεύξεις ενώ η οικογένειά της μπαίνει σε προτεραιότητα - είναι η μόνη ίσως σχεδιάστρια που πήρε άδεια μητρότητας σε ένα χώρο όπου δεν υπάρχουν θεσμοθετημένα τέτοια πράγματα, απεναντίας θεωρούνται μη επαγγελματικά καπρίτσια. Όλες αυτές οι ιδιότητες δε μπορούν παρά να ενσωματωθούν στο σχεδιαστικό της προφίλ, το οποίο έντυσε με λέξεις πολύ εύστοχα η Sarah Mower γράφοντας για τη Phoebe στη Vogue:
It’s the work of a woman working for women who simply gets it.
Τα ρούχα που δημιουργεί η Philo ακολουθούν ουσιαστικά την πορεία και της δικής της ζωής. Τώρα λοιπόν σχεδιάζει από τη θέση της γυναίκας που επανέφερε τον εαυτό της στο εργασιακό ατελιέ μετά από παύση ετών και ανθεί ξανά στην ηλικία των 51, μια ηλικιά στην οποία στις περισσότερες από εμάς συστήνεται να βγάλουμε τα pointed booties και να βολευτούμε με ανατομικά σαμπό…(τα αποία παρεπιπτόντως γουστάρω τρελά αλλά make it fashion)(ένα fasfemed θα μας πείσει για το αποτέλεσμα;). Τα υφάσματα πολυτελή, οι φόρμες ρευστές, ο σχεδιασμός πασπαλισμένος με μια πρέζα αφηρημένου εξπρεσιονισμού και τα κοσμήμαστα υπερμεγέθη, κάποια με συγκεκριμένη σημειολογία όπως το sold out - σε - λίγες - ώρες mum κολιέ. Ανάμεσα στα μοντέλα της καμπάνιας της πρώτης συλλογής και η λατρεμένη Έλενα Τοπαλίδου να ενισχύει με την εικόνα της την προτροπή να κοιτάξουμε τη θηλυκότητα αλλιώς. Προτείνει ένα είδος (κατ’ εμέ) ανήσυχης πολυτέλειας που μπορεί να αφορά κι εμένα, εσένα, εκείνο το άτομο, ανεξαρτήτως ηλικίας.
Συγκεκριμένου βέβαια ύψους τραπεζικού λογαριασμού, αλλά ας αφήσω και κάποιο σχολιασμό για επόμενο long read..Ta πανάκριβα λοιπόν δημιουργήματα της Philo σίγουρα συνεχίζουν τη συζήτηση για τον επαναπροσδιορισμό της θηλυκότητας που δημιουργεί σε ‘προχωρημένη’ ηλικία και τολμά να ξεκινήσει κάτι από την αρχή. Είναι σημαντική επιπλέον η επιλογή μοντέλων όπως η Έλενα ή η Amanda Parker στην πολύ πρόσφατη καμπάνια του οίκου που βλέπουμε παρακάτω. Η Αmanda είναι ακτιβίστρια που δραστηριοποιείται γύρω από την ποικιλότητα (diversity) και την εκπροσώπηση στο χώρο της τέχνης. Πρέπει εδώ να αναφέρω ότι η Philo έχει κατηγορηθεί στο παρελθόν για μη εκπροσώπηση μειονοτήτων στις καμπάνιες της και ρατσιστικές διαθέσεις ως προς την επιλογή των συνεργατών της. Η επιλογή της Parker ίσως υποδηλώνει μια πιθανή ενδοσκόπηση που οδήγησε σε στροφή σε πιο συμπεριληπτικές προσεγγίσεις. Ίσως.
Amanda Parker for @phoebephilo
@phoebephilo
@phoebephilo
Θα μπορούσα να συνεχίσω να εμπλουτίζω για ώρες το ψηφιακό μου patchwork με γυναίκες άνω των 45 που θριαμβεύουν δημοσίως, αλλά θα σταματήσω εδώ. Άλλωστε νομίζω πως έχω στοιχειοθετήσει την υπόθεση μου εναντίον της λέξης ‘παύση’επαρκώς.
Ας επιχειρηματολογήσω. Τι περιμένουμε συνήθως από μια γυναίκα στην ηλικία της εμμηνόπαυσης; Να μην προκαλεί τα βλέμματα; Να είναι ήσυχη, να περνά απαρατήρητη, να φορά αυτό που στερεοτυπικά αντιστοιχεί στην ηλικία της; Στην ιδιότητά της; Και ποια είναι η ιδιότητα της γυναίκας που μεγαλώνει; Να γίνεται αόρατη σιγά σιγά; Να αποσύρεται; Να μπαίνει σε ‘παύση’ επειδή ορμονικά μεταβαίνει σε μια άλλη κατάσταση που δεν της επιτρέπει πια να κυοφορεί; Είναι η αξία της θηλυκότητας ορισμένη μόνο ως τεκνοποίηση;
Εδώ θα μου επιτρέψετε να επισημάνω κάτι πολύ ενδιαφέρον: η επιβίωση του ατόμου για μεγάλο διάστημα μετά την εμμηνόπαυση είναι κυρίως προνόμιο του ανθρώπινου είδους. Ναι. Τα περισσότερα θηλυκά είδη στο ζωικό βασίλειο τείνουν να ολοκληρώνουν τον κύκλο της ζωής τους σε αυτό το στάδιο. Τέτοια είναι η διαφοροποίηση των ανθρώπων σε αυτό το επίπεδο που οδήγησε τον εξελικτικό βιολόγο George Christopher Williams να σκεφτεί ότι η εμμηνόπαυση ίσως αποτελεί προσαρμοστικό πλεονέκτημα(!). Πράγματι, κατά τη διάρκεια της έρευνας μου για αυτό το άρθρο, συναντούσα συχνά τον όρο the grandmother hypothesis. Πρόκειται για μια επιστημονική υπόθεση που διερευνά η εξελικτική Βιολογία και που υποστηρίζει πως σε κάποιο σημείο της ανθρώπινης ιστορίας κρίθηκε απαραίτητη για την επιβίωση του είδους η υποστήριξη των νέων μητέρων και των μωρών τους από τις μεγαλύτερες γυναίκες. Για να διασφαλιστεί η επιβίωσή τους, καθώς μια εγκυμοσύνη σε προχωρημένη ηλικία έχει μεγαλύτερη επικινδυνότητα, και η φροντίδα που παρέχουν, ‘παύουν’ να παράγουν δικά τους μωρά κι εστιάζουν στα εγγόνια τους. Το θέμα βρίσκεται ακόμη υπό εξέταση από τους ειδικούς ερευνητές και θα αφήσουμε τα οριστικά συμπεράσματα για εκείνους.
Λειτουργεί όμως ως επιπλέον ενίσχυση στη δική μου υπόθεση για την πορεία της αντιληπτικότητάς μας ως προς το κλιμακτηριακό άτομο μέσα από αυτό το γραπτό. Στην υπόθεση πως η λέξη ‘παύση’ είναι άστοχο να χαρακτηρίζει την τεράστια μερίδα του πληθυσμού των ατόμων αυτών και να επεκτείνεται πέρα από το καθεαυτό σταμάτημα της μηνιαίας αιμορραγίας. Οι αλλαγές πολλές και μεγάλες, όμως το ίδιο και η δημιουργικότητα που συνεχίζει να αναβλύζει. Ίσως και με πιο έντονη ροή. Καθώς τα παιδιά μας ωριμάζουν, αποκτούν αυτάρκεια και διαφεύγουν σιγά σιγά της απόλυτης προσοχής μας κερδίζουμε πίσω κάτι πολύτιμο. Το χρόνο μας. Την ελευθερία να τον διαθέσουμε όπου επιθυμούμε. Να κάνουμε εκείνη την πολυπόθητη αλλαγή στην εργασία. Ή στο στυλ (είπαμε στον κόσμο του fasfem το ένδυμα χαίρει της σημαντικότητας που του αξίζει). Να ξεσκονίσουμε τα σκόρπια γραπτά στον πάτο του συρταριού της έρευνας μας. Να αρχίσουμε αυτά τα μαθήματα φωνητικής (όχι δε μιλάω για μένα, για μια άλλη λέω;) Να πάρουμε μέρος σε εκείνη την ακτιβιστική δράση. Να μη σταματήσουμε.
Αυτό θα ήθελαν οι κόρες μας από εμάς. Αυτό μας προτρέπει άλλωστε να κάνουμε η νέα γενιά γυναικών και μάλιστα επιτακτικά. Απαλλαγμένες από τις μισογυνιστικές αρλούμπες που είχαμε καταπιεί αμάσητες εμείς στην ηλικία τους, τα 20 κάτι κορίτσια αγαπούν να αποθεώνουν τις μεγαλύτερες. Εδώ δυο από τις αγαπημένες μου:
Η ταλαντούχα Florence Given γράφει ένα δοκίμιο - ωδή στο μελλοντικό ώριμο εαυτό της, ανυπομονώντας για εκείνη την ηλικία που θα είναι πιο σοφή, πιο κατασταλαγμένη και πιο..πολύχρωμη!
Florence Given
Η Dua Lipa από την άλλη, το εκπληκτικό αυτό κορίτσι που όταν αφήνει κάτω το μικρόφωνο διευθύνει το Service 95, μας θυμίζει το sexiness του να διαβάζεις βιβλία μέσα από το Book Club της και μάλιστα βιβλία όπως της - λατρεμένης μου - Olga Tokarczuk. Στο παρακάτω απόσπασμα της συνέντευξης με την Olga για το βιβλίο Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών κουβεντιάζουν για τη Γιανίνα, τη γριά τρελή ηρωίδα του βιβλίου και πόσο σημαντικό είναι για την εποχή μας να προβάλλονται γυναικείοι χαρακτήρες μεγάλης ηλικίας ως προς το δυναμισμό και τη μαχητικότητά τους:
Και με τις ευλογίες της νεότητας λοιπόν καταλήγω…
Μη - παύση για τη γριά. Τη θέλουμε δίπλα μας. Την έχουμε μέσα μας. Μας καθοδηγεί. Μας θρέφει. Είναι αυτό που είμαστε και αυτό που θα γίνουμε. Είναι αυτή που έχει πολλά να δώσει και να αλλάξει.
Είναι η La Loba.
*Τα οιστρογόνα είναι οι ορμόνες οιστραδιόλη, οιστρόνη και οιστριόλη. Από αυτές εκείνη που μειώνεται κατακόρυφα με αποτέλεσμα να δημιουργούνται τα συμπτώματα είναι κυρίως η οιστραδιόλη. Λιγότερο η οιστρόνη και σχεδόν καθόλου η οιστριόλη.
**Ψάχνοντας ανακάλυψα πως υπάρχει οργανωμένος φορέας στην Ελλάδα που ασχολείται αποκλειστικά με την εμμηνόπαυση. Πρόκειται για την Ελληνική Εταιρεία Κλιμακτηρίου και Εμμηνόπαυσης που μάλιστα έχει ιδρυθεί από το 1989. Αν και δεν είναι πολύ ελκυστική η επιστημονική αυστηρότητα με την οποία είναι γραμμένος ο παρακάτω οδηγός που παρέχει ο φορέας, βρήκα πολύ χρήσιμες τις τεκμηριωμένες πληροφορίες και τη συγκέντρωση των ονομάτων των ειδικών για το θέμα στην Ελλάδα.
notoday&fasfem ring
Υπάρχει εκείνη η στιγμή πάντα. Είχες μια ιδέα, ένα πλάνο, ένα όνειρο. Έχεις ξεκινήσει να πραγματοποιείς, είτε πρακτικά είτε στη φαντασία σου. Μικρή η διαφορά τελικά. Αυτό που συμβαίνει τώρα όμως είναι ότι δυσκολεύεσαι, δε θες άλλο ανταγωνισμό, έχεις εκείνη τη θηλυκή πλευρά που είναι μαλακή σα ζυμαράκι, γεμάτη συναίσθημα, μυστηριώδης, δημιουργική. Δε θέλει να βγει εκεί έξω να τη σφυροκοπούν, να την αμφισβητούν, να σιωπούν τη φωνή της. Ξανά.
Κατανοητό από τη μια. Από την άλλη όμως ..μήπως ξεχνάς κάτι; Αυτή σου η πλευρά, που νιώθεις πως σε φέρνει πίσω, πως δε σε βοηθά να τα καταφέρεις στον σκληρό αυτό κόσμο, αυτή είναι η δύναμη σου. Ελατότητα. Ναι την έχεις. Θυμήσου πόσα πέρασες. Ποσές φορές σου είπαν να τα παρατήσεις, δεν έχει χώρο για σένα εδώ, η ευαισθησία σου είναι μειονέκτημα, η φροντίδα που βάζεις σε όλα υπερβολική, οι ιδέες σου ουτοπικές. Όμως έφτασες ως εδώ. Λυγίζεις μα δε σπας. Απλά αλλάζεις σχήμα, αποκτάς χαράγματα, η μορφή σου γυαλίζει κι ομορφαίνει ενώ η ουσία σου παραμένει η ίδια. Μασίφ.
Είσαι σαν ένα κόσμημα.
Εμείς, η Μαρία και η Ιωάννα, το ξέρουμε καλά αυτό. Σε γνωρίζουμε καλά. Θέλουμε να μην ξεχνάς, να μην ξεχνάμε. Γι αυτό πήραμε ένα κομμάτι ασήμι, η Μαρία με τα εργαλεία της και η Ιωάννα με τους συμβολισμούς της και σου φτιάξαμε ένα δαχτυλίδι. Να το φοράς στο μικρό σου δάχτυλο πάντα, να έχει πάνω του το σύμβολο της θηλυκής σου δύναμης, να είναι από μασίφ ασήμι, γερό μα κι εύπλαστο.
Να το κοιτάς και να θυμάσαι. Ότι είμαστε μαζί σε όλο αυτό.
Συνέχισε τώρα …το ‘χεις!
Το δαχτυλίδι notoday&fasfem δημιουργήθηκε σαν ένα τραγούδι αγάπης προς τη θηλυκότητα και με την πεποίθηση πως δικαιωματικά της ανήκει μια ισότιμη θέση στον κόσμο. Οπότε μέρος των εσόδων από τα χρήματα που θα διαθέσεις γι αυτό θα τα δωρίσουμε ως ενίσχυση στη δραστηριότητα του κέντρου Διοτίμα.
* Δωρίζοντας στο κέντρο Διοτίμα προσφέρουμε τη βοήθεια μας σε γυναίκες και θηλυκότητες οι οποίες δεν έχουν πρόσβαση σε απαραίτητες οικονομικές και κοινωνικές παροχές ώστε να ζουν μια ζωή απαλλαγμένη από την έμφυλη βία.
** Μπορείς να βρεις το δαχτυλίδι στο notodaystudio.
Βέλο
La Madone Voilée by Pierre et Gilles
Εκπληκτική φωτογραφία; Την ανακάλυψα ενώ ξεφύλλιζα προηγούμενο τεύχος του Self Service για να πάρω καμιά ιδέα styling. Συχνά ανατρέχω σε τεύχη από το αρχείο μου όταν βαριέμαι φριχτά να παρευρεθώ κάπου, αλλά πρέπει, και το να συνθέσω μια εικόνα μου το κάνει κάπως πιο υποφερτό. Εκεί λοιπόν ανάμεσα σε καταπληκτικά ρούχα και ονειρεμένες φωτογραφίσεις το βλέμμα σταμάτησε σε αυτόν τον υπαινιγμό ομορφιάς που κοιτούσε έντονα πέρα από το βέλο της. Η Farida Khelfa από το φακό των Pierre και Gilles το 2018 ως La Madone Voilée (καλυμμένη Μαντόνα) υπονοούσε πολλά περισσότερα από την προφανή σαγήνη. Όπως ανακάλυψα λίγο αργότερα, η φωτογραφία αυτή δημιουργήθηκε στη Γαλλία κατά τη διάρκεια αντιπαραθέσεων για το θρησκευτικό βέλο. Η γαλλική διανόηση προέτασσε απροκάλυπτα τις ισλαμοφοβικές της αντιλήψεις σε ραδιόφωνα και τηλεοράσεις ενώ, στην αντίπερα όχθη, τέχνη σαν αυτή, προσπαθούσε να κατευνάσει…
Το μυαλό μου αυτόματα έτρεξε σε μια άλλη φωτογραφία γυναίκας με καλυμμένο κεφάλι μα ακάλυπτο πρόσωπο, η οποία πέρσι τέτοια εποχή πλήρωσε με τη ζωή της αυτό της το τόλμημα. Ποιο τόλμημα θα μου πείτε..Αυτό του να μην έχει καλύψει ‘σωστά’ το κεφάλι της και να φορά skinny jeans. Η Mahsa Amini θα μείνει στην ιστορία ως η 22αχρονη της οποίας ο θάνατος πυροδότησε δημόσιο ξεσηκωμό με τις Ιρανές να καίνε τα hijab τους εν μέσω μαζικών αντικυβερνητικών διαδηλώσεων.
Ξαφνικά έχασα το ενδιαφέρον για styling. Ένα κομμάτι μαύρο ύφασμα. Αυτό είναι όλο κι όλο. Πώς γίνεται να κουβαλάει τόσα πολλά;
Γίνεται.
Γιατί ο ρόλος του είναι να καλύπτει κάτι που σχεδόν από πάντα αποτελεί σημείο αναφοράς του ανθρώπινου πολιτισμού. Ναι αυτό εννοώ. Το γυναικείο σώμα.
Σε έναν ιδανικό fasfem μου κόσμο θα είχα ακυρώσει τη βαρετή έξοδο και θα είχα ξεκινήσει να ψάχνω για αυτό το αμφιλεγόμενο πανί. Στην πραγματικότητα το έψαξα πολλές μέρες αργότερα κι αφού είχα ξεχάσει τα μισά από αυτά που ένιωσα πως ήθελα να γράψω. Επέστρεψα όμως.
Αλήθεια ποιες μορφές μπορεί να πάρει το ‘βέλο’; Πρόκειται για ένα κομμάτι ύφασμα που καλύπτει το κεφάλι ή/και το πρόσωπο μιας γυναίκας. Κουβαλάει συγκεκριμένους συμβολισμούς, συνδεδεμένους στην κουλτούρα μας κυρίως με το μουσουλμανισμό. Έτσι υπάρχουν πολλές μορφές του ανάλογα με την ηλικία, την οικογενειακή κατάσταση και την εποχή. Για παράδειγμα πριν το 1936 (μια πολύ σημαντική εποχή στην Ιρανική ιστορία όπου ο Σάχης έκανε μια ομιλία υπέρ των γυναικών σε τελετή αποφοίτησης την οποία ακολούθησε η απαγόρευση του βέλου στις δημόσιες εμφανίσεις τους) οι γυναίκες της μεσαίας και ανώτερης τάξης κυκλοφορούσαν πλήρως καλυμμένες φορώντας επιπλέον ένα κάλυμμα προσώπου που ονομαζόταν pichih. Αντίστοιχα οι χωριατοπούλες φορούσαν χρωματιστό rusari και χαλαρά ρούχα που τους έδιναν σχετική ελευθερία για τις αγροτικές δουλειές.
Οι κύριες επτά μορφές που χρησιμοποιούνται έως σήμερα από μουσουλμάνες; Ας δούμε εδώ:
Αν ανατρέξουμε στη λέξη hijab στο λεξικό θα δούμε πως προέρχεται από τη φαρσί λέξη hojb που σημαίνει σεμνότητα και ντροπαλότητα. Κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα το hijab πέρασε από πολλές μετατροπές του νοήματος και του συμβολισμού του. Συγκεκριμένα έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε την πορεία του παράλληλα με τις πολιτικές εξελίξεις στο Ιράν γιατί εκεί φαίνεται ξεκάθαρα το πώς χρησιμοποιείται για να ορίσει τη θηλυκότητα. Υπήρξε λοιπόν μια εποχή στο Ιράν υπό το καθεστώς του Σάχη Reza και του διαδόχου του (1941-79) όπου οι γυναίκες απέκτησαν δικαιώματα, μεταξύ των οποίων και αυτό του να φορούν ότι θέλουν. Βίντεο από την Τεχεράνη του 1943 αποκαλύπτουν εικόνες γυναικών με κοντά chador κάτω από τα οποία ξεπρόβαλαν ψηλοτάκουνες γόβες.
Ήταν μια εποχή λίγων αλλά σημαντικών αλλαγών για τα δικαιώματα των γυναικών όπως η κατοχύρωση του δικαιώματος ψήφου το 1963 και η θέσπιση νόμου περί οικογενειακής προστασίας το 1967 που μεταξύ άλλων όρισε ελάχιστη επιτρεπόμενη ηλικία για γάμο και δικαιώματα συνεπιμέλειας των παιδιών σε περίπτωση διαζυγίου. Αποτέλεσμα αυτού του εκδημοκρατισμού των ρόλων φύλου στο Ιράν και της ‘δυτικοποίησης’ της κοινωνίας οι παρακάτω εικόνες:
Η Ιρανική Επανάσταση όμως του 1979 ανέτρεψε το καθεστώς του Reza κι έθεσε ως στόχο να βάλει τα θεμέλια για ένα Ισλαμικό κράτος απαλλαγμένο από δυτικές πολιτικές, με έμφαση στις Ισλαμικές αρχές και την τήρηση Ισλαμικής νομοθεσίας. Μία από τις πρώτες κινήσεις προς αυτήν την κατεύθυνση; Επιβολή αυστηρού ενδυματολογικού κώδικα στις γυναίκες με επαναφορά του βέλου ως απόλυτου συμβόλου της δέσμευσης σε όλα τα παραπάνω….
“Η γυναίκα είναι μια πέρλα που είναι καλύτερα εάν βρίσκεται κρυμμένη μέσα στο κέλυφος του στρειδιού.
”
Είναι ακριβώς όπως φαίνεται, ναι. Οι φονταμενταλιστές του Ισλάμ πιστεύουν πως οι γυναίκες προκαλούν σεξουαλική ένταση στην κοινωνία καθώς η ορμή των ανδρών δε μπορεί να τιθασευτεί και γι αυτό πρέπει να περιορίζονται, να καλύπτονται, να εξαφανίζονται πίσω από κλειστές πόρτες και υφάσματα. Υφάσματα που γίνονται μέρος της ταυτότητας τους, μέρος του σώματος τους, ένα πειθαρχημένο σώμα με σκοτεινιασμένη σεξουαλικότητα.
Φυσικά και υπήρξε αντίδραση στο ολόσωμο βέλο και τα σκούρα χρώματα. Την επόμενη της εξαγγελίας του ενδυματολογικού κώδικα, 8 Μαρτίου του 1979, χιλιάδες διαδηλωτές και διαδηλώτριες πλημμύρισαν τους δρόμους της Τεχεράνης. Δημοσιογράφοι κατέφθασαν να καλύψουν την εξαήμερη διαμαρτυρία, γυρίστηκαν ντοκυμαντέρ, το φεμινιστικό κίνημα ήταν εκεί για να διεκδικήσει την ελευθερία για όλους. Ιδρύθηκε το C.i.d.f. (Un comité international du droit des femmes ) με επικεφαλή τη Simone de Beauvoir. Παρόλα αυτά το 1983 η επιβολή του κώδικα έγινε πιο αυστηρή και τα δικαιώματα των γυναικών περιορίστηκαν περαιτέρω.
ΠΟΣΟ (;) αναρωτήθηκα..
Αρχείο περιοδικού Zanan
Αρκετά ώστε να φτάσουμε στο 1992 και τη δραστηριότητα της φεμινίστριας δημοσιογράφου Shahla Sherkat. Η Shahla ουσιαστικά αναβίωσε και εξέλιξε τη δραστηριότητα της Sediqeh Dowlatabadi η οποία ήταν ιδρυτικό μέλος του Γυναικείου κινήματος στο Ιράν ως δασκάλα και ακτιβίστρια στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Είχε ιδρύσει την τρίτη φεμινιστική έκδοση στο Ιράν, πρώτη εκτός Τεχεράνης και στο Ισφαχάν, το 1919, με το όνομα Zaban-e Zanan. Στην τετρασέλιδη έκδοση αρθρογραφούσαν αποκλειστικά γυναίκες και η κατάργηση του βέλου ως υποχρεωτικού ενδυματολογικού κώδικα ήταν ένα από το θέματα που τροφοδοτούσαν την ύλη του. Το περιοδικό αυτό απαγορεύτηκε το 1921 για την ‘αντιβρεττανική’ του προπαγάνδα.
Μετά λοιπόν από 71 χρόνια παρακολουθούμε την ίδρυση της νέας, μακροβιότερης φεμινιστικής έκδοσης στο Ιράν, του περιοδικού Zanan (Γυναίκες) από τη Shahla. Το Zanan τάραξε τα νερά με ενοχλητική θεματολογία όπως την ισότητα των φύλων, την ενδοικογενειακή βία, το θρησκευτικό σκοταδισμό και - τι άλλο; - την επιβολή του βέλου στις γυναίκες της Ιρανικής κοινωνίας. Η εκπληκτική Shahla κατάφερε να κρατήσει με κίνδυνο της ίδιας της της ζωής και ελευθερίας την έκδοση του περιοδικού για 16 χρόνια και 152 τεύχη. Ως το 2008 και την απαγόρευση του από το καθεστώς του Mahmoud Ahmadinejad.
Ο λόγος που δόθηκε από τους κυβερνώντες ήταν πως απειλούσε με τη θεματολογία του το Ισλαμικό Δημοκρατικό Σύστημα και την πνευματική και ψυχική υγεία των αναγνωστών (!).
Η Shahla δεν εγκατέλειψε, το περιοδικό επανεκδόθηκε το 2014 για να απαγορευτεί ξανά το 2015 καθώς τόλμησε με το παρακάτω τεύχος να ερευνήσει και να παρουσιάσει τη συγκατοίκηση νέων ζευγαριών στο Ιράν κατά την οποία γυναίκες και άνδρες αποφασίζουν να κάνουν σεξ εκτός γάμου, το λεγόμενο λευκό γάμο, που το καθεστώς καταδικάζει σθεναρά…
Αναρωτιέμαι. Ποια να είναι η εξήγηση στο ότι κάθε φορά η επιβολή της εξουσίας βλέπουμε να σχετίζεται με τα σώματα των γυναικών και την αυτοδιάθεση τους. Και κατ’ επέκταση, η θηλυκή υποκειμενικότητα να επαναπροσδιορίζεται μέσα από το ντύσιμο, το στόλισμα, την έκθεση και τη δημόσια εμφάνιση. Αφήνω το πληκτρολόγιο, πάω να κάνω καφέ και μετά μια επίσκεψη στη βιβλιοθήκη μου. Εκεί βρίσκω ένα δοκίμιο από την ακαδημαϊκό Azadeh Fatehrad, The Veiled body, μέσα από το οποίο αναδύονται πολλές πολλές ιδέες και σκέψεις.
Μια γυναίκα με βέλο συνήθως συμβολίζει μια σεμνή γυναίκα, αφοσιωμένη σε κάποιου είδους θρησκευτικό κώδικα συμπεριφοράς. Πολλές φορές μπορούμε να το σκεφτούμε ως τείχος που διαχωρίζει τη γυναίκα από τον εξωτερικό κόσμο, ένα είδος φορητού ‘σπιτιού΄ για το οποίο τα κλειδιά έχουν οι άνδρες στους οποίους εκείνη ανήκει. Ενισχύει έτσι λοιπόν την αντίληψη της ιδιοκτησίας του σώματος της από έναν άνδρα - κυρίαρχο.
Η καθηγήτρια Reina Lewis (Cultural Studies, London College of Fashion) σημειώνει επίσης το παράδοξο της υπερέκθεσης μιας γυναίκας με βέλο σε χώρες εκτός των Ισλαμικών. Εκεί γίνεται αντικείμενο παρατήρησης και αρνητικών σχολίων καθώς η εικόνα αυτή σέρνει πίσω της ηθικές, σεξουαλικές και πολιτικές προεκτάσεις. Όλα αυτά πολύ πέρα και πάνω από την απλή προτίμηση της ίδιας της γυναίκας που το φοράει. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός, αναφέρει η Lewis σε συνέντευξη της στη Vanessa Friedman (New York Times), πως κάθε φορά που δημιουργείται ηθικός πανικός στη Δύση σε σχέση με τους μουσουλμάνους ως πολιτισμικό Άλλο, εικονογραφείται στα μέσα με μια εικόνα γυναικών που φορούν hijab, σαβανωμένες στα μαύρα. Μια εικόνα επιφορτισμένη με αρνητισμό και σκοτάδι που στοχοποιεί και διαχωρίζει. Μόλις ήρθαν στο μυαλό μου περιστατικά με μικρή μουσουλμάνα συμμαθήτρια μαθητών μου, της οποίας το βέλο ήταν ο κύριος λόγος χλευασμού της αλλά και ο τρόπος της να υπερασπιστεί το δικαίωμα να ενδύεται όπως θέλει, να πιστεύει ότι θέλει…
Κίνημα #PasToucheAMonHijab στη Γαλλία
Και μετά ερχόμαστε στην απόλυτη απόρριψη του βέλου και όλων των συμβολισμών με τους οποίους είναι επιφορτισμένο όταν τυλίγεται σε φλόγες κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων και γυναίκες με ακάλυπτα κεφάλια πια εναποθέτουν την οργή τους για την καταπίεση αιώνων μπρος στα σαστισμένα μάτια μας. Το κομμάτι ύφασμα πρέπει να καταστραφεί, λες και μέσα από τις στάχτες του θα γεννηθεί μια άλλη κοινωνία, απαλλαγμένη από την πατριαρχική δόμηση του θρησκευτικού κώδικα που θέλει τις γυναίκες υποτακτικές και κρυμμένες.
Διαδηλώτρια σε διαμαρτυρία υποστήριξης των γυναικών στο Ιράν μετά το θάνατο της Mahsa Amini, Κωνσταντινούπολη 7 Νοεμβρίου 2022, (Dilara Senkaya/Reuters)
Τελικά πότε είναι μια γυναίκα ενδυναμωμένη; Με το βέλο ή χωρίς αυτό; Τι σημαίνει θρησκευτικός ενδυματολογικός κώδικας για εκείνη; Έχει συνειδητή επιλογή όταν συμμορφώνεται με αυτόν; Πώς αποφασίζει κάτι τέτοιο; Δυσκολεύομαι να καταλάβω. Βλέπω ότι εξετάζω το όλο θέμα μέσα από ένα πρίσμα ‘δυτικής’ θεώρησης σύμφωνα με την οποία οι γυναίκες με το βέλο είναι κάτι εξωτικό, πέρα και έξω από ‘εμάς’, διαφορετικές, Άλλες.
Είναι όμως τόσο μεγάλες οι διαφορές; Αλήθεια μόνο στα ισλαμικά καθεστώτα του παρόντος απαιτείται σεμνότητα και κάλυψη της θηλυκότητας; Πρώτη φορά εκεί δημιουργήθηκε η ανάγκη για έλεγχο και επιβολή πάνω στο γυναικείο σώμα;
Η υπόθεση σηκώνει ποτήρι κρασί πια..με την πρώτη γουλιά η μνήμη έρχεται να προσθέσει λιθαράκι στο νοητικό παραλήρημα. Μια ζεστή καλοκαιρινή μέρα στο παλιό σπίτι με θέα στην παραλία, εγώ σχεδόν έφηβη αλλά όχι και εντελώς, γυναίκα που σχηματίζεται αλλά όχι ακόμη πλήρως, βγαίνω με ορμή από το ντους και τρέχω στο καθιστικό τυλιγμένη με μια πετσέτα όπως όπως για να πάρω μια μπλούζα. Στέκομαι να χαζέψω τη θάλασσα. ‘ΕΕ πού πας έτσι ΕΣΥ;;’ ακούω τη φωνή της μαμάς από το άλλο δωμάτιο. ‘Έχεις μεγαλώσει πια! Δε μπορείς να τρέχεις σχεδόν γυμνή μέσα στο σπίτι!!’. Ο 13χρονος εαυτός μου την κοίταξε με απορία, αλήθεια τι θέλει να πει; Δεν είμαι γυμνή. ‘Ναι αλλά δεν είσαι και καλυμμένη ΟΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ!’ ………..
Δεν είναι τόσο απλό το θέμα τελικά ε;
Ούτε και τόσο εξωτικό. Από τα βάθη των αιώνων μας έρχεται τούτη εδώ η εικόνα που είδε το φως της μέρας ξανά το 1972 σε ανασκαφή στο όρος Μερέντα που βρίσκεται νότια της Αττικής:
Ο κούρος της Μερέντας και η κόρη Φρασίκλεια, όπως βρέθηκαν τη 18η Μαΐου 1972. Επιγραφικό Μουσείο, Αρχείο Ευθ. Μαστροκώστα.
Η κόρη Φρασίκλεια θα είναι πάντα κόρη - και πάντα ντυμένη φυσικά! Το εξαιρετικής αρχαιολογικής αξίας εύρημα παρουσιάζει μια ξεκάθαρη εικόνα της αντιμετώπισης του θηλυκού σε αντιπαραβολή με το αρσενικό σώμα στην ελληνική αρχαιότητα. Η Φρασίκλεια φορούσε μακρύ κόκκινο χιτώνα ενώ ο Κούρος ολόγυμνος και μεγαλοπρεπής είχε απλά χρωματισμένες θηλές και φρύδια. Γιατί η Κόρη δε φορά βέλο; Ίσως γιατί είναι ανύπαντρη παρθένος και δεν ανήκει κάπου σε αντίθεση με την Πηνελόπη - του Οδυσσέα - ναι ανήκει αυτή - της οποίας οι αναπαραστάσεις την απεικονίζουν πάντα με τον Πέπλο.. Βέβαια δε βρήκα πηγές που να επιβεβαιώνουν πλήρως αυτή την υπόθεση, οπότε αφήνω εδώ την Πηνελόπη και τα συμπεράσματα δικά (μας)..
Η Πηνελόπη μπροστά στον αργαλειό της και ο Τηλέμαχος.
Σκύφος, επώνυμο αγγείο του Ζωγράφου της Πηνελόπης, 430 π.Χ.
Να αγγίξουμε λιγάκι και το Χριστιανισμό, θα μου επιτρέψετε; Δε θα πω πολλά. Η Μαρία η μητέρα του Ιησού αρκεί ως εικόνα προσφιλής σε όλους μας, αειπάρθενος, πάντα με σκεπασμένο το κεφάλι, πάντα σεμνή και συχνά χαμηλοβλεπούσα, μια μητρική φιγούρα πέρα από την ανθρώπινη υπόσταση, χωρίς σώμα, σεξουαλικότητα, δυναμισμό, ύπαρξη διαχωρισμένη από το παιδί της. Επέλεξα και μια εικόνα της λίγο διαφορετική από τις συνηθισμένες μα πιο ρεαλιστική ίσως, σύμφωνη με τα ιστορικά δεδομένα για την ενδυμασία των γυναικών στην Ιουδαία της εποχής της γέννησης του Ιησού:
Virgin Mary, Ιllustration by Marta de Arcos
Παρακολουθώντας το βέλο λοιπόν ξετυλίγεται ένα κουβάρι που με τη βοήθεια της έρευνας από τη Dr.Susanna Burghartz στο Covered Women? Veiling in Early Modern Europe οδηγούμαστε στη διαπίστωση πως η τάση στη Δύση να κυκλοφορούν οι γυναίκες εκτός σπιτιού με ακάλυπτο κεφάλι προέκυψε αρκετά πρόσφατα. Μάλιστα στο Κοράνι, ενώ είναι ξεκάθαρη η ανάγκη για σεμνότητα και περιορισμό των γυναικών στα κείμενα, το σημείο που αναφέρει ότι ΠΡΕΠΕΙ να κυκλοφορούν καλυμμένες ποικίλει ανάλογα με την πηγή. Πρόκειται μάλλον για μια συνήθεια που έρχεται από πολύ παλιά και εντοπίζεται σε διάφορες κουλτούρες.
Οι γυναίκες Morisco στην Ισπανία του 1530 φορούσαν το tapado, το οποίο απαγορεύτηκε όταν θεωρήθηκε πως το χρησιμοποιούσαν για να σαγηνεύσουν τα αρσενικά.
Εδώ βλέπουμε Εβραίες σε νεκροταφείο στην Τύνιδα το 1908.
Στις τάξεις των ευγενών της βικτωριανής εποχής το βέλο καλύπτει τόσο όσο για να σαγηνεύσει και ακολουθεί εντελώς διαφορετικούς κώδικες ηθικής. Η καλυμμένη θηλυκότητα εδώ με αρνητικό πρόσημο ως ανήθικη ξελογιάστρα που ‘παίζει’ με τα συναισθήματα των ανθρώπων.
Cate Blanchett, ‘An Ideal Husband’, 1999
Και για να έρθουμε στην Ελλάδα του προηγούμενου αιώνα, μια εικόνα της Ειρήνης Παπά από την ταινία Αλέξης Ζορμπάς είναι απολύτως χαρακτηριστική της γυναίκας που πενθεί και πρέπει να κυκλοφορεί σεμνή, μακριά από χαρές και απολαύσεις, σκεπασμένη κάτω από μαύρο ύφασμα - τι θυμίζει άραγε; Εικόνα που μπορεί να τη συναντήσουμε και στις μέρες μας στην ελληνική επαρχία.
Ειρήνη Παπά, Αλέξης Ζορμπάς του Μιχάλη Κακογιάννη, 1964
Υπάρχει επίσης κι ένα διαφορετικό, σύγχρονο, fashionable είδους βέλο. Η εικόνα από το νεοϊδρυθέν Ισλαμικό φεστιβάλ μόδας στη Μαλαισία σε μια προσπάθεια ανατροπής της προκατάληψης περί Ισλαμισμού μέσα από πολύχρωμες εικόνες χαρούμενων γυναικών με βέλο. Βέβαια τα κίνητρα δεν είναι απολύτως αλτρουιστικά..Μια θέση στο τραπέζι του fashion capital έχει τεράστιες απολαβές αφού οι χαρούμενες και φυσικά πλούσιες μουσουλμάνες μπορεί να θέλουν να αγοράζουν το μοδάτο βέλο τους όπως κάνουν και οι δυτικές με ρούχα γνωστών σχεδιαστών.
Calvin Thoo, Islamic Fashion Festival Kuala Lumpur 2014, Malaysia
Αναλογίζομαι και τελικά συμπεραίνω πως δεν πρόκειται για απολύτως θρησκευτικό ενδυματολογικό κώδικα, ούτε καν κώδικα με κοινή εθνική προέλευση. Ως κοινωνία μπορούμε να παρατηρήσουμε τις κουλτούρες πέρα και πάνω από σύνορα και θρησκείες και εκεί να καταλάβουμε ότι το βέλο και η όποια επιβολή του πάνω σε θηλυκά σώματα είναι μέρος της κοινής μας ιστορίας. Της ανθρώπινης ιστορίας. Και αν προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε μια κοινή αφετηρία θα συναντήσουμε κάτι πολύ παλιό, όσο ίσως και ο ανθρώπινος πολιτισμός.
Μιλάω για το βλέμμα της πατριαρχίας έτσι όπως σκιαγραφεί τη θηλυκότητα. Ένα λάγνο βλέμμα που ίσως τρομάζει από αυτό που ποθεί τόσο ώστε να θέλει να το εξουσιάζει με κάθε τρόπο. Να το περιορίζει και να το χλευάζει. Να θέλει να του ανήκει ολοκληρωτικά, να το συμπεριλαμβάνει στα υπάρχοντα του, να του ορίζει συμπεριφορές και διαθέσεις. Να του αναθέτει να γεννά προς διαιώνιση του. Κι αν τολμήσει να αντισταθεί, να του αφαιρεί ακόμη και το δικαίωμα στη ζωή.
Το ποτήρι άδειασε. ‘Ερχεται στο μυαλό μου κωμικοτραγική περιγραφή αυτού του βλέμματος που διάβασα πολύ πρόσφατα στο βιβλίο της Αλεξάνδρας Κ* , Πράγματα που σκέφτεται η Παρθένος Μαρία καπνίζοντας κρυφά στο μπάνιο. Στο διήγημα Το εξωτικό πουλί Θοδώρα ένας - ήδη γηραιός από την εφηβεία του - κύριος, προσπαθώντας να διασκεδάσει τη βαρεμάρα ενώ έπρεπε να συντροφεύει τη χήρα μαμά στην παραλία, ξεκινάει να καταγράφει τις γυναίκες που παρατηρεί γύρω του σε ένα τετραδιάκι. Ω μα τι καταγραφές όμως! Όλες μια και μια, λεπτομερείς αναφορές σε σωματότυπους και συμπεριφορές, καθώς πρέπει σχολιασμοί γεμάτοι χυδαία υπεροψία αυτού που έχει μάθει ότι πρέπει να υπερτερεί λόγω του φύλου του αλλά δεν το νιώθει κιόλας. Αυτό που στην ουσία νιώθει και τον μπερδεύει αφάνταστα είναι δέος για αυτά τα παράξενα ‘πτηνά’ που περιφέρουν τα μαγικά τους σώματα μπροστά στα κατάπληκτα μάτια του. Θέλει τόσο να τα αγγίξει μα τρέμει στην παντοδυναμία που ασκούν πάνω του. Κι έτσι μένει μίζερος παρατηρητής. Προσπαθεί μέσω των χαρακτηρισμών να υποβιβάσει αυτά που βλέπει ως ανήθικα ή ανούσια, νομίζοντας ότι έχει τον έλεγχο. Μέχρι την εμφάνιση της Θοδώρας. Και ξαφνικά το μόνο που έχει σημασία για την ύπαρξη του είναι να τον ταξιδέψει με τα πολύχρωμα φτερά της..
Η συλλογή του αριθμούσε 50 τετράδια και περίπου 1500 καταχωρίσεις, ήτοι 30 γυναίκες για κάθε καλοκαίρι.
‘Γοητευτική 38άρα. Μικροαστικής καταγωγής. Απορημένο βλέμμα. Γιατί άραγε; Ίσως δεν την κοιτούν συχνά. Πλεονέκτημα.’
Αυτό που όμως με διαολίζει και τονίζεται γλαφυρά στην παραπάνω ιστορία είναι ότι ακόμη και τότε, που ο αρσενικός παρατηρητής είναι απόλυτο έρμαιο της λατρείας του για μια θηλυκότητα, εξακολουθεί να μην αναγνωρίζει το δικαίωμα της για αυτοδιάθεση. Το δικαίωμα να τον απορρίψει, να μην τον θέλει βρε παιδί μου! Σα να υπάρχει για τη δική του ευχαρίστηση και μόνο, την παρενοχλεί αδιάκοπα και πιστεύει πως έχει λόγο σε ότι φοράει ή ΔΕ φοράει.
Λόγο στην ύπαρξη της.
τ’άσπρο σου φουστανούδι σ Θοδώρα π’αλάργα φαίνιτι μην του παραφουσκώνεις Θοδώρα μι κακουφαίνιτι
Sex and the Female
Θυμάστε αυτό το επεισόδιο στον πρώτο κύκλο του Sex Education στο οποίο η Maeve αποφάσισε να κάνει έκτρωση; Το νέο κορίτσι ήταν έγκυος αλλά χωρίς καμία σιγουριά για το πώς ένιωθε για τον φίλο της ούτε για το αν ήθελε να γίνει μητέρα στη ζωή της. Όντας τραυματισμένο παιδί μητέρας εθισμένης στις ουσίες, η Maeve παρόλα τα χαρίσματά της είχε έρθει αντιμέτωπη με πολλά δύσκολα πολύ μικρή. Την παρακολουθούμε λοιπόν να βρίσκει τη φροντίδα και το νοιάξιμο που είχε τόσο στερηθεί σε μια κλινική εκτρώσεων….
Σε περίπτωση που αναρωτιέστε τι στο καλό είναι μια κλινική εκτρώσεων και πότε ξεκίνησαν να υπάρχουν (εγώ πάντως αναρωτήθηκα καθώς στην Ελλάδα δε συνηθίζεται αυτός ο όρος) : οι κλινικές εκτρώσεων δεν είναι εγκαταστάσεις που έχουν ιδρυθεί προσφάτως, κάθε άλλο. Οι πρώτες, και μάλιστα κινητές, μονάδες αυτής της μορφής ιδρύθηκαν από τη Marie Stopes, μια αμφιλεγόμενη μα και επιδραστική προσωπικότητα η οποία ευθύνεται και για τη δημιουργία του κινήματος ελέγχου των γεννήσεων στη Μ. Βρετανία. Η Stopes είχε εκδόσει το βιβλίο Married Love το 1918, ένα από τα πρώτα βιβλία που τόλμησαν να θίξουν το συσχετισμό του σεξ με τη σεξουαλική απόλαυση ανοιχτά, εκτός δηλαδή της θεώρησης της τεκνοποίησης ως αποκλειστικό λόγο για να κάνει κάποιος σεξ. Το βιβλίο ήταν φυσικά καταδικαστέο από τους επαγγελματίες στο χώρο της ιατρικής αλλά αγαπήθηκε πολύ από το κοινό της εποχής.
Βλέπετε τότε οι γυναίκες δεν είχαν κανένα δικαίωμα να επιλέξουν αν ήθελαν ή όχι να τεκνοποιήσουν. Το δε δικαίωμα στη σεξουαλική απόλαυση ακουγόταν, στην καλύτερη περίπτωση, ως κακόγουστο αστείο. Ακόμη και για τις φεμινίστριες της εποχής, οι οποίες υποστήριζαν ότι αν είχε κάποιο δικαίωμα η σύζυγος αυτό ήταν να αρνείται τις σεξουαλικές απαιτήσεις του συζύγου της ώστε να αποφύγει άλλη μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Η αντισύλληψη βεβαίως και υπήρχε αλλά ήταν μια επιλογή που καταδίκαζε η εκκλησία και αποδοκίμαζε η κοινωνία της εποχής γενικότερα. Οι μέθοδοι περιλάμβαναν κολπικά σφουγγαράκια μουλιασμένα στην κινίνη, κολπικές πλύσεις με στυπτηρία και διάφορες θήκες. Καταλαβαίνετε πως το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν οι περισσότερες γυναίκες να βρίσκονται σχεδόν πάντα σε εγκυμοσύνη ή με ένα μωρό κρεμασμένο στο στήθος τους.
Η Margaret Sanger είχε βιώσει την άσχημη έκβαση αυτής της πραγματικότητας καθώς η μητέρα της είχε πεθάνει στην ηλικία των 49 ετών καταβεβλημένη από 18 εγκυμοσύνες. Ως επαγγελματίας νοσηλεύτρια επίσης, είχε παρακολουθήσει από κοντά τις επιπτώσεις που είχαν οι πολλαπλές εγκυμοσύνες στις φτωχές γυναίκες. Αποφάσισε λοιπόν να δράσει. Μετά από πολλές προσπάθειες η Margaret εγκαινίασε το 1916 την πρώτη κλινική αντισύλληψης της Αμερικής στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, όπου προώθησαν μάλιστα και μια νέα ανακάλυψη: το διάφραγμα. Αντιλαμβάνεστε πως ένα τέτοιο εγχείρημα ήταν εξαιρετικά παράτολμο για την εποχή, και φυσικά παράνομο! Η κλινική έκλεισε 9 μόλις μέρες μετά το άνοιγμα της για το κοινό και η Sanger οδηγήθηκε στη φυλακή. Μέσα της όμως πρέπει να χαμογελούσε με ευχαρίστηση. Η δημοσιότητα που πήρε έτσι το θέμα πυροδότησε την αρχή του κινήματος για τον έλεγχο των γεννήσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες…
Μια γυναίκα η οποία δεν έχει τον έλεγχο του σώματός της δε μπορεί να λέγεται ελεύθερη.
Margaret Sanger
Η Sanger φυσικά ήταν άνθρωπος μιας εποχής πολύ διαφορετικής από τη σημερινή. Yποστήριζε με σθένος την αντισύλληψη - η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση του όρου αυτού εντοπίζεται στο ριζοσπαστικό φεμινιστικό περιοδικό‘The Woman Rebel’ στο οποίο ήταν εκδότρια και αρχισυντάκτρια - καταδίκαζε όμως την έκτρωση. Πίστευε πως ήταν μια επικίνδυνη διαδικασία η οποία έπρεπε οπωσδήποτε να αποφευχθεί με τη σωστή χρήση κατάλληλων μεθόδων αντισύλληψης.
Η βιογραφία της Margaret Sanger σε μορφή υπέροχου comic
από τον
Peter Bagge
Εδώ βέβαια πρέπει να αναφέρω κάτι αρκετά σύνθετο. Τόσο η Sanger όσο και η Stopes κατηγορήθηκαν για αντιλήψεις και δραστηριότητα ευγονικής. Και μόνο η λέξη μας προκαλεί απέχθεια, το καταλαβαίνω. Αλλά πριν σπεύσουμε να καταδικάσουμε ένα πρόσωπο για τη δραστηριότητα του θα πρέπει ίσως να αναλογιστούμε και το πλαίσιο της εποχής στην οποία δρα. Και δυστυχώς η ενασχόληση με την ευγονική ήταν μια συνιθισμένη συμπεριφορά ανάμεσα στους διανοούμενους της εποχής…
Κανείς όμως δε μπορεί να αμφισβητήσει το γεγονός ότι η δουλειά τους γύρω από την αντισύλληψη ήταν πρωτοποριακή και ωφέλιμη. Άνοιξαν οι δρόμοι για τους αγώνες υπέρ του δικαιώματος στην αντισύλληψη και την έκτρωση οι οποίοι αναθερμάνθηκαν τη δεκαετία του 1960 κι εξακολουθούν ως τις μέρες μας. Η Sanger συγκεκριμένα ίδρυσε τον οργανισμό Planned Parenthood που εξακολουθεί μέχρι σήμερα να προσφέρει φροντίδα στον τομέα της σεξουαλικής υγείας παγκοσμίως. Ο οργανισμός φυσικά αποποιήθηκε και γραπτώς τις όποιες ρατσιστικές αντιλήψεις εξέφραζε κάποτε η ιδρύτριά του…
Αφίσα από το Βρετανικό Συμβούλιο Εκπαίδευσης σε θέματα υγείας το 1969
Είναι όμως η αντισύλληψη το μόνο που πρέπει να μας απασχολεί; Το μυαλό μου τρέχει ξανά στη Maeve. Σε μια νέα κοπέλα δηλαδή που έμεινε κατά λάθος έγκυος. Όπου η αντισύλληψη τελικά δε λειτούργησε όπως αναμενόταν. Πόσες γυναίκες καθημερινά έρχονται αντιμέτωπες με μια τέτοια δοκιμασία; Το να είσαι μητέρα περιλαμβάνει πολλά, πολλά πράγματα. Κι ένα από αυτά είναι ότι δε γίνεται να μην είσαι πια. Δε γυρίζεις πίσω στην κατάσταση που βρισκόσουν πριν από τη μητρότητα. Πρόκειται για μια επιλογή που μένει πλάι σου σε όλη την υπόλοιπη ζωή σου. Θα έπρεπε τουλάχιστον να σου δίνεται η δυνατότητα να καταλάβεις και να αναλογιστείς πριν αποφασίσεις για κάτι τόσο σημαντικό και αμετάκλητο, έτσι δεν είναι;
Οι άνθρωποι που έχουν μήτρες βρίσκονται σε τόσο διαφορετική θέση σε σχέση με αυτούς που δεν έχουν. Στο βιβλίο Constitutio Criminalis Carolina, το πρώτο βιβλίο Γερμανικού Ποινικού Δικαίου που γράφτηκε το 1532, αναφέρεται ως θεσπισμένη τιμωρία για την έκτρωση ο πνιγμός. Ναι, καλά διαβάσατε. Οι γυναίκες που κατάφερναν να επιβιώσουν από την έκτρωση εκείνην την εποχή καταδικάζονταν σε πνιγμό. Μόνο οι γυναίκες φυσικά. Όχι οι άντρες σύντροφοί τους, των οποίων η ταυτότητα έμενε συνήθως καλά κρυμμένη. Γιατί; Γιατί το σώμα τους που δεν είναι ικανό για εγκυμοσύνη και γέννα τους έδινε αυτό το δικαίωμα. Τι γίνεται όμως με τα δικαιώματα των γυναικών;
Καθώς εξακολουθούμε να παρακολουθούμε γυναίκες να πεθαίνουν ή να τραυματίζονται σοβαρά από παράνομες επεμβάσεις, το θέμα των εκτρώσεων έχει εξελιχθεί ως ζήτημα τεράστιας σημασίας για το φεμινιστικό κίνημα. Η νομοθεσία γύρω από τις εκτρώσεις άλλαζε σταδιακά από το 1900 έως το 1970, δεκαετία στην οποία πραγματοποιήθηκαν οι πιο σημαντικές αλλαγές. Η υπόθεση που οδήγησε στη νομιμοποίηση της έκτρωσης σε ομοσπονδιακό επίπεδο στην Αμερική ήταν η Roe v. Wade το 1973. Αφορούσε τη Norma McCorvey, που είχε μείνει έγκυος στο τρίτο παιδί της το 1969. Η υπόθεσή της στοιχειοθετήθηκε από τις Linda Coffee and Sarah Weddington, δύο δικηγόρους που κατέθεσαν μήνυση εκ μέρους της υπό το ψευδώνυμο Jane Roe. Η υπόθεση έφτασε τελικά ως το Ανώτατο Δικαστήριο το οποίο αποφάσισε υπέρ της Roe κρίνοντας τους νόμους στο Texas ως αντισυνταγματικούς. Η έκτρωση εμπίπτει στις παραμέτρους του δικαιώματος στην ιδιωτικότητα.
Αν θέλετε περισσότερες πληροφορίες για την υπόθεση μπορείτε να κάνετε κλικ στα κουμπάκια παρακάτω:
Η έκτρωση νομιμοποιήθηκε κι εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών φυσικά. Το 1971 το Μανιφέστο των 343 έφερε τις υπογραφές 343 γυναικών που ομολογούσαν ότι είχαν κάνει παράνομα έκτρωση στη Γαλλία. Το κείμενο, γραμμένο από τη Simone de Beauvoir ήταν το ακόλουθο:
“Ένα εκατομμύριο γυναίκες κάνουν έκτρωση κάθε χρόνο στη Γαλλία. Καταδικασμένες στη μυστικότητα το κάνουν κάτω από επικίνδυνες συνθήκες παρόλο που η διαδικασία υπό ιατρική παρακολούθηση είναι σχετικά απλή. Φιμώνουμε λοιπόν εκατομμύρια γυναίκες. Δηλώνω ότι είμαι μια από αυτές. Δηλώνω ότι έχω κάνει έκτρωση. Έτσι όπως απαιτούμε ελέυθερη πρόσβαση στην αντισύλληψη, απαιτούμε και την ελευθερία να μπορούμε να κάνουμε έκτρωση.”
Οι γυναίκες εκείνες είχαν το σθένος να παραδεχτούν δημοσίως αυτό που είχε κρατηθεί μυστικό από πάντα. Και αυτή τους η πράξη είχε τεράστια επιρροή στα νομοθετήματα που θεσπίστηκαν στη συνέχεια. Τρία χρόνια μετά η πρώτη γυναίκα υπουργός της Γαλλικής κυβέρνησης, η Simone Veil, ανέλαβε το Υπουργείο Υγείας. Η Veil συνέταξε και προώθησε το νόμο Veil με τον οποίο αποποινικοποιούσε την έκτρωση που γινόταν κατά τη διάρκεια του πρώτου τριμήνου της εγκυμοσύνης. Και αυτό παρά τις βίαιες αντιδράσεις από την ακροδεξιά.
Θα μοιραστώ μια καταδίκη των γυναικών, και λυπάμαι που αναγκάζομαι να το κάνω σε μια συνέλευση που απαρτίζεται αποκλειστικά από άνδρες:Καμία γυναίκα δεν κάνει έκτρωση ελαφρά τη καρδία.
Simone Veil
Όσον αφορά την Ελλάδα , οι αντιδράσεις ήταν ποικίλες και από μέτωπα διαφορετικής ιδεολογικής τοποθέτησης όταν τελικά ψηφίστηκε ο αντίστοιχος νόμος το 1986, 12 (!) χρόνια μετά. Την ημέρα της συζήτησης για το θέμα το ελληνικό Κοινοβούλιο είχε κατακλυστεί από εκπροσώπους του ελληνικού φεμινιστικού κινήματος.
Άραγε να είχε περάσει από το μυαλό όλων αυτών των γυναικών που μάχονταν τότε υπέρ της αποποινικοποίησης των αμβλώσεων τι θα γινόταν αρκετά χρόνια μετά; Προσφάτως η υπόθεση Roe v. Wade ανατράπηκε…Με μια ιστορική απόφαση το ανώτατο δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών στις 24 Ιουνίου ουσιαστικά δήλωσε ότι το συνταγματικό δικαίωμα στην έκτρωση δεν υφίσταται.
Γράφοντας για την πλειοψηφία του δικαστηρίου, ο Justice Samuel Alito είπε ότι η απόφαση του 1973 πρέπει να ανατραπεί ως “εξωφρενικά λανθασμένη” με “εξαιρετικά αδύναμα” επιχειρήματα και τόσο “βλαπτικά” που ισοδυναμούσαν με “κακοποίηση της δικαστικής αρχής”.
Η απόφαση αυτή που κατά το μεγαλύτερο μέρος της είχε διαρρεύσει από τις αρχές Μαΐου, σημαίνει ότι το δικαίωμα στην έκτρωση θα πάψει να υφίσταται άμεσα σε παραπάνω από τις μισές πολιτείες, με μεγάλη πιθανότητα να ακολουθήσουν περισσότερες απαγορεύσεις μελλοντικά.
Τα νέα πολύ γρήγορα έκαναν το γύρο του κόσμου όπως είδαμε. Διαδηλώσεις οργανώθηκαν, τα πάνελ στις τηλεοπτικές συζητήσεις πήραν φωτιά, μελλοντολόγοι άρχισαν τις προβέψεις…Ακόμη και στην Ελλάδα που το δικαίωμα στην άμβλωση είναι προς το παρόν θεμελιωμένο νιώσαμε ένα περίεργο μούδιασμα. Ανησυχία. Θυμό.
Ας μιλήσω για τον εαυτό μου καλύτερα. Ναι, ανησύχησα ιδιαιτέρως. Και θύμωσα πολύ. Δεν ήξερα πώς να επεξαργαστώ τη δυστοπία που φαίνεται να έρχεται. Το μυαλό μου γέμισε με εικόνες κοριτσιών όπως η Maeve να προσπαθούν να διαχειριστούν μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη σε μια χώρα που οι εκτρώσεις τιμωρούνται ως ποινικό αδίκημα. Εικόνες σα βγαλμένες από τους πίνακες της Paula Rego από τη σειρά Abortion pastels που έχουν πλημμυρίσει το διαδίκτυο τελευταία.
Αναζήτησα το τρίπτυχο κι έμεινα να το κοιτάζω για κάμποση ώρα. Τόση απόγνωση….Αυτές οι γυναίκες είναι τόσο δυνατές μα και τόσο συντετριμμένες. Κοιτούν το κενό. Είναι προφανές από όλα όσα τις περιτριγυρίζουν ότι οι επεμβάσεις που έχουν υποστεί δεν είναι ασφαλείς ούτε νόμιμες. Είναι όμως επίσης προφανές ότι αυτές οι γυναίκες δεν υποκύπτουν παθητικά στη μοίρα τους. Βιώνουν τον πόνο και τις συνέπειες της δικής τους απόφασης.
Μα τους άξιζε κάτι καλύτερο, έτσι δεν είναι; Τους άξιζε να μην είναι μόνες. Τους άξιζε κατάλληλη ιατρική φροντίδα. Τους άξιζε, να χρησιμοποιήσω εδώ τα λόγια της ίδιας της Paula Rego, να έχουν το δικαίωμα της επιλογής.
Το σώμα μια γυναίκας δεν της ανήκει τελικά. Ποτέ δεν της άνηκε. Η πατριαρχία και οι εκφάνσεις της έχουν εισχωρήσει στους τρόπους με τους οποίους υπάρχει το θηλυκό σώμα και προσπαθούν να το κυριαρχούν. Διαρκώς επανερχόμαστε στις ίδιες αντιλήψεις, στις ίδιες καταστάσεις που αυτές επιβάλουν. Προσπαθώ να φτάσω στη ρίζα αυτής της ανάγκης για κυριαρχία και καταπίεση. Μπορεί να είναι ο φόβος για το Άλλο; Αυτό που δεν είναι αρσενικό. Αυτό που έχει την φυσική ικανότητα να φέρνει νέα ζωή στον κόσμο. Αυτό που είναι πιο πολύπλοκο σεξουαλικά μα και τόσο συναρπαστικό όταν αφήνεται ελεύθερο.
Ακολούθησα λίγο ακόμη αυτή τη σκέψη.
Στα θηλυκά η σεξουαλική έκφραση περιορίζεται γιατί απειλεί τα συντηρητικά ιδεώδη γύρω από αυτά. Δεν έχουν το δικαίωμα για πόθους και αμφιβολίες. Θα πρέπει να είναι υπάκουα και να εξυπηρετούν τις διαθέσεις άλλων. Κι αν τολμούν να δρουν αυτοβούλως θα πρέπει να έρχονται αντιμέτωπα με τις συνέπειες των πράξεων τους. Τέτοιες τσούλες που είναι τα ήθελαν και τα έπαθαν. Θυμός ξανά.
Κάπου εκεί έπεσε στην αντίληψη μου ένα άρθρο από το 13ο τεύχος του Riposte. Αναφερόταν στην ακαδημαϊκό Katherine Angel και το βιβλίο της Tomorrow Sex Will Be Good Again: Women and Desire in the Age of Consent . Κάτι στο πνευματώδες της χαμόγελο με έκανε να νιώσω ότι υπάρχει μια ελπίδα να σκεφτούμε μια διέξοδο από όλο αυτό. Έφτιαξα μια κούπα καφέ και διάβασα τη συνέντευξη.
-Τα τελευταία χρόνια έχουν αναδειχθεί δύο βασικές προϋποθέσεις για καλό σεξ: η συναίνεση και η αυτογνωσία, αναφέρει. Ενδιαφέρον σκέφτομαι. Πού είναι δηλαδή το κακό με αυτά; Για να δούμε..
Η συναίνεση με την έννοια του ξεκάθαρου ναι ή όχι δε μπορεί να είναι τόσο καθοριστική όσο θα θέλαμε στα θέματα ίσης μεταχείρισης. Η γλώσσα δε μπορεί να εκφράσει τα πάντα, ειδικά για τις γυναίκες, στις οποίες δε δόθηκε η ευκαιρία να τη διαμορφώσουν σύμφωνα με τις ανάγκες και τα θέλω τους.
Σα να άρχισα να καταλαβαίνω που το πάει. Η συναίνεση είναι ένας τρόπος να συγουρευτούμε ότι η σεξουαλική πράξη μπορεί να προχωρήσει αλλά οι περισσότερες γυναίκες συναινούν κάτω από διαφορετικό πλαίσιο σε σχέση με τους άντρες. Βρίσκονται υπό έναν ενδόμυχο φόβο ότι ρισκάρουν. Να χαρακτηριστούν αρνητικά, να αντιμετωπίσουν κάποιου είδους βία, να μείνουν έγκυες. Αυτό χειροτερεύει από το γεγονός ότι μετά δε θα μπορεί να αποφασίσει ελεύθερα για την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, παρόλο που το δικό της σώμα είναι αυτό που θα βρεθεί υπό αυτήν τη συνθήκη. Τελικά μια γυναίκα ποτέ δε νιώθει αληθινά ελεύθερη να βιώσει απόλαυση…
Γιατί αλήθεια είναι τόσο δύσκολο για την κοινωνία μας να δεχτεί ότι μια γυναίκα μπορεί να θέλει να νιώσει ευχαρίστηση χωρίς να θέλει ταυτόχρονα να γίνει γονιός; Γιατί εξακολουθούμε να θέλουμε να τιμωρούμε τις γυναίκες επειδή είναι και σεξουαλικά όντα όπως όλα τα υπόλοιπα ζώα στον πλανήτη; Ας μην ξεχνάμε, συμπληρώνει εδώ η Katherine, τη μακριά ιστορία του να θεωρούμε πως οι (ετερόφυλες κυρίως) γυναίκες κάνουν σεξ με απώτερο σκοπό ανταλλάγματα. Λες και δεν υπάρχει ερωτικός πόθος, μόνο θέατρο για να κερδίσει η γυναίκα αυτό που πραγματικά επιθυμεί. Οπότε θα πρέπει να τις τιμωρούμε και να τις περιορίζουμε. Εξωφρενικό, μα τελικά συμβαίνει.
Σε τι θα μπορούσαμε να ελπίσουμε λοιπόν;
Νομίζω πως υπάρχει κάτι, πολύ σημαντικό.
Θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι οι γυναίκες ΠΑΡΟΛΑ αυτά εξακολουθούν να εκφράζουν τη σεξουαλικότητα τους, να βρίσκουν ευχαρίστηση, να προχωρούν μπροστά και πέρα από τα στερεότυπα. Αγώνίζονται και πιέζουν και απαιτούν αλλαγές. Ερευνώντας για αυτό το κείμενο μου έγινε ξεκάθαρη αυτή η εικόνα. Κι άρχισα να χαμογελώ.
Είναι πραγματικά πολύ δύσκολο να ανατραπούν εγκατεστημένες πεποιθήσεις αιώνων. Μπορώ να το καταλάβω καλύτερα τώρα. Οι άνθρωποι έχουν μια φοβία για το καινούριο, αυτό τροφοδοτείται απο το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Νιώθουν περισσότερο ασφαλείς με αυτά που ξέρουν ήδη. Με αυτά που έχουν συνηθίσει. Κι εκείνοι που έχουν το προνόμιο δυσκολεύονται εξαιρετικά να το αναλογιστούν και να δείξουν την ενσυναίσθηση που χρειάζεται για να παραδεχτούν την ανισότητα που επικρατεί.
Το βλεπουμε κυριολεκτικά παντού. Αυτό που ξεκίνησε το καλοκαίρι στις Ηνωμένες Πολιτείες επέτρεψε να αναδειχθούν φωνές από τις σκοτεινότερες τρύπες και να φωνάξουν τις δηλητηριασμένες τους σκέψεις. Το είδαμε κι εδώ προσφάτως από έναν εκπρόσωπο του κλήρου να ισχυρίζεται με αυθάδεια ότι οι γυναίκες που βιάζονται μένουν έγκυες επειδή απολαμβάνουν την πράξη(!). Αυτοί είναι επικίνδυνοι άνθρωποι που ανήκουν στο σκοτεινό παρελθόν όπου ανατράφηκαν.
Πρέπει όμως να επιβιώσουμε. Οι θηλυκότητες πρέπει να επιβιώσουν. Κι αν ρωτάτε τη γνώμη μου, πρέπει όχι απλά να επιβιώσουν αλλά και να διαπρέψουν. Γι’ αυτό απαιτείται από εμάς να κάνουμε ότι μπορούμε για να διατηρήσουμε τα δικαιώματα που αναγνωρίστηκαν με τόσο κόπο και να πιέσουμε για περισσότερα. Μέχρι κάθε θηλυκότητα στον πλανήτη να έχει το δικαίωμα να ελέγχει το σώμα και τις επιλογές της. Μέχρι η ισότητα γίνει πραγματικότητα.
Η Maeve επέλεξε να είναι μόνη την ημέρα της έκτρωσης. Δίπλα της όμως στάθηκε ένας ευγενικός άντρας φίλος που αποφάσισε ότι θα είναι εκεί, δε θα την άφηνε αβοήθητη.Υποστήριξε την επιλογή της. Την υπερασπίστηκε κιόλας απέναντι σε διαδηλωτές που διαμαρτύρονταν κατά της έκτρωσης έξω από την κλινική. Της πρόσφερε μια αγκαλιά στο τέλος και δε ζήτησε κάτι ως αντάλλαγμα…
Κάπου εκεί έξω ίσως και να υπάρχει ακόμα ελπίδα.
Fasfem meets Fårö
Την ώρα που χάζευα προχθές το τρέιλερ του The Matrix Resurrections και ταξίδευα πίσω στο 1999, χτύπησαν ειδοποιήσεις...η Λήδα είχε δημιουργήσει το event του σεμιναρίου.
Ένιωσα μια ώθηση μπροστά, γρήγορη επαναφορά στο σήμερα και η χαρά μου απερίγραπτη!
Γιατί σκέφτηκα εκείνην την κοπέλα που ήμουν το 1999, που δεν ένιωθε να ανήκει στο χώρο των σπουδών της, που κάτι αναζητούσε αλλά δεν ήξερε τι, που διάβαζε κι έγραφε κρυφά για μόδες και φεμινισμούς ..κι ήθελα να της πω ότι στο μέλλον όλα αυτά θα αποκτήσουν υπόσταση. Θα μαζευτούν και θα οργανωθούν και θα γίνουν γραπτά και εικόνες και ήχοι. Και θα βρεθούν άνθρωποι να πιστέψουν σε αυτά και μαζί θα δημιουργήσουμε πραγματικότητες..
Σας περιμένουμε λοιπόν στο ολοκαίνουριο σεμινάριο του @faro, εμπνευσμένο από το fasfem geek, ώστε να αναζητήσουμε την έκφραση της δυναμικής θηλυκότητας μέσα από τις ενδυματολογικές της περιπλανήσεις. Αλήθεια πόση σημασία έχει τελικά το ένδυμα στη διαμόρφωση και την επικοινωνία του εαυτού; Ας το εξερευνήσουμε παρέα...
Το καταπληκτικό illustration των ονείρων μου από τον Jalex Noel.
Για περισσσότερες λεπτομέρειες για το σεμινάριο μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ και εδώ.